Zachowania samobójcze u osób z doświadczeniem przemocy fizycznej i seksualnej w dzieciństwie, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
P R A C A P R Z E G L Ą D O W A
Marta Makara-Studzińska, Justyna Morylowska
Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie
Zachowania samobójcze u osób
z doświadczeniem przemocy fizycznej
i seksualnej w dzieciństwie
Suicidal behaviours in persons with childhood experience of physical violence
and sexual abuse
Adres do korespondencji:
dr med. Marta Makara-Studzińska
ul. Mickiewicza 28 m. 7
20–371 Lublin
e-mail: mmakara@go2.pl
Streszczenie
Wyniki wielu badań dokumentują związek między traumą dziecięcą a psychopatologią w późniejszym
życiu. Celem niniejszego artykułu jest przegląd dostępnych badań na temat związku pomiędzy doświad-
czeniem przemocy w dzieciństwie a późniejszymi zachowaniami samobójczymi. Przemoc wobec dzieci
można w sposób całkowicie uzasadniony uznać za światowy problem zdrowia publicznego z bezpośred-
nimi, trwałymi konsekwencjami dla jednostki w sferze fizycznej, seksualnej, emocjonalnej i społecznej.
W wielu przeprowadzonych badaniach w znacznym stopniu potwierdzono istotną zależność między
doświadczeniem przemocy fizycznej i seksualnej w dzieciństwie a późniejszymi — w wieku młodzień-
czym i dorosłym — zachowaniami samobójczymi. Należy jednak podkreślić, że rola różnych form prze-
mocy w etiologii takich zachowań jest bardzo złożona i związek ten należy umiejscowić w kontekście
wielowymiarowego modelu obejmującego biologiczne, psychologiczne i socjokulturowe czynniki ryzyka.
słowa kluczowe:
słowa kluczowe: przemoc fizyczna i seksualna w dzieciństwie, zachowania samobójcze, molestowanie
dzieci
Suicydologia Tom 2, nr 1, 34–40
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl
Abstract
The relationship between childhood trauma and the presence of psychopathology in later life has been
confirmed by many studies. The aim of this paper is to review the available research literature concerning
the relation between experiencing violence in childhood and subsequent onset of suicidal behaviours.
Violence towards children can be quite justifiably regarded as a worldwide public health problem with
direct and lasting consequences for the affected individual — in the physical, sexual, emotional and
social spheres. Numerous research findings to a large extent support a significant association between
physical violence and sexual abuse experienced in childhood and the emergence of suicidal behaviours
in adolescence and adulthood. It should be noted though that the role of various forms of violence in the
aetiology of such behaviours is highly complex and that the relationship in question should be conside-
red in the context of a multidimensional model including biological, psychological, and socio-cultural risk
factors.
key words:
34
www.suicydologia.viamedica.pl
słowa kluczowe:
key words:
key words: childhood physical violence, childhood sexual abuse, suicidal behaviours
 Marta Makara-Studzińska, Justyna Morylowska,
Zachowania samobójcze u osób z doświadczeniem przemocy
Samobójstwo zajmuje 13. pozycję wśród najważniejszych
przyczyn śmierci na świecie. Systematycznie wzrasta licz-
ba samobójstw wśród młodocianych; w latach 1950–1995
nastąpił 60-procentowy wzrost częstości samobójstw po-
pełnianych przez młodzież (szczególnie wśród młodych
mężczyzn) [1].
Przeciętny współczynnik samobójstw w Polsce w okre-
sie od końca lat 90. XX wieku i na początku XXI wieku
przekroczył 15 przypadków na 100 000 ludności. W la-
tach 1990–2000 liczba samobójstw w Polsce wykazywa-
ła wzrost o 15%, w tym aż o 30% w grupie wiekowej do
19 rż. [2].
Zgon w wyniku samobójstwa jest jedynie częścią tego
poważnego problemu. Osoby, które nie umierają w wy-
niku próby samobójczej, wymagają opieki medycznej [3].
Co więcej, każda śmierć samobójcza może mieć głęboki
wpływ emocjonalny, społeczny i ekonomiczny na życie
rodziny i przyjaciół ofiary. Szacuje się, że koszty ekono-
miczne związane ze zgonem lub obrażeniami w wyniku
samobójstwa już na początku lat 80. ubiegłego wieku
wynosiły wiele miliardów dolarów rocznie [4].
Zachowania samobójcze
lokalizują się na kontinuum od
myśli o zakończeniu własnego życia, poprzez planowa-
nie samobójstwa i zdobycie środków do jego wykonania,
następnie próbę pozbawienia się życia, aż do bezpośred-
niego podjęcia aktu. Hołyst [5] rozumie przez zachowa-
nia samobójcze ciąg reakcji, jakie zostają wyzwolone
w człowieku z chwilą, gdy w jego świadomości samobój-
stwo pojawia się jako antycypowany, pożądany stan rze-
czy, a więc jako cel. W literaturze przedmiotu można spo-
tkać podział na zachowania samobójcze zakończone
śmiercią (
fatal suicide behaviour
) oraz te, które nie kończą
się zgonem (
non-fatal suicide behaviour
; inne terminy to:
attempted suicide
— bardziej powszechne w literaturze
amerykańskiej — oraz
parasuicide
— częstsze w literatu-
rze europejskiej) [6]. Od lat w suicydologii trwa spór, czy
samobójstwa dokonane można traktować tak samo jak
usiłowane [7], zapoczątkowany w 1958 roku tezą Stengla
[8], że osoby po zamachach samobójczych dokonanych
i usiłowanych tworzą całkowicie odmienne populacje. Na-
leży jednak pamiętać, że czasem tylko przypadek decy-
duje o tym, czy samobójstwo jest usiłowane, czy dokona-
ne. Próby samobójcze pod względem zagrożenia samo-
bójstwem należy oceniać według następujących kryteriów:
(1) śmierć nie nastąpiła, ale był to wynik szczęśliwego przy-
padku, wysiłku lekarzy lub ulepszonych metod interwen-
cji; (2) miała miejsce intensywna walka sił samoniszczą-
cych i samopodtrzymujących, czego wynikiem było osła-
bienie działania samobójcy; (3) zamiar śmierci był uda-
wany. Niemniej zamiar samobójstwa i rezultat działania
mogą się znacznie różnić; czasem decydujące znaczenie
ma tu przypadek [9]. We wszystkich próbach samobój-
stwa, niezależnie od stopnia nasilenia, wyraża się „alar-
mująca chęć samozniszczenia” [9] i należy się liczyć z po-
nowną próbą pozbawienia się życia.
Termin
suicidal ideation
, również często stosowany w li-
teraturze przedmiotu, odnosi się do myśli o zakończe-
niu życia o różnym stopniu intensywności, ale także do
uczucia zmęczenia życiem, przekonania o jego bezwar-
tościowości i pragnienia, aby więcej się nie obudzić [10].
Odnosząc się do tego terminu, Kumar i Steer [11] wy-
mieniają pragnienia, myśli, plany związane z popełnie-
niem samobójstwa. W niektórych okresach życia myśli
o samobójstwie przychodzą częściej, są bardziej natar-
czywe. Dzieje się tak niewątpliwie w okresie dorasta-
nia, naznaczonym próbami ustalenia własnej tożsamo-
ści, znalezienia swojego miejsca w życiu, konfrontacji
siebie z otaczającą rzeczywistością. W tym czasie mło-
dzi ludzie poszukują sensu własnego istnienia. Niemoż-
ność realizacji tego celu może prowadzić do frustracji
egzystencjalnej i pustki. Wówczas myśli samobójcze
mogą się pojawić z całą siłą. Niektórzy przyjmują, że
myśli o samobójstwie w niełatwym okresie dorastania
są zjawiskiem normalnym, stanowią charakterystyczny
sposób reagowania na trudne doświadczenia życiowe
[12]. Jednak nie wolno tych myśli lekceważyć, ponieważ
mogą one zaowocować czynem. Niektórzy autorzy
twierdzą, że myśli samobójcze mogą poprzedzać fak-
tyczną próbę samobójczą (szczególnie w przypadku mło-
dych ludzi), w związku z czym proponuje się, aby uznać
je za wskaźnik samobójstwa [13]. Fergusson i Lynskey
[14] stwierdzają na podstawie swoich badań obejmują-
cych 16-latków, że przy nieobecności innych czynników
ryzyka myśli samobójcze nie są zwykle związane ze
zwiększonym ryzykiem próby samobójczej, jednak w po-
łączeniu z różnorodnymi zaburzeniami psychiatryczny-
mi, niedostosowaniem oraz problemami rodzinnymi
myśli samobójcze wiążą się ze znacznym ryzykiem pod-
jęcia próby samobójczej.
Wyniki wielu badań dokumentują związek traumy dzie-
cięcej i psychopatologii w późniejszym życiu. Santa Mina
i Gallop [15] w przeglądzie badań obejmującym lata
1988–1998 (odwołując się również do wcześniejszych
badań) skupiły się na poszukiwaniu
związku między do-
świadczeniem przemocy seksualnej i/lub fizycznej
w dzieciństwie a późniejszymi zachowaniami samobój-
czymi ludzi dorosłych.
W literaturze opublikowanej przed 1988 rokiem zwra-
cano uwagę na występowanie zachowań samobójczych
wśród osób, które doświadczyły przemocy w dzieciń-
stwie, jak też na sytuację odwrotną, to jest doświadcze-
nie przemocy w dzieciństwie u osób wykazujących za-
chowania samobójcze. I tak, Herman [16] poinformo-
wała, że 38% pacjentów z badanej przez nią grupy osób
wykorzystywanych seksualnie miało za sobą próby sa-
mobójcze w porównaniu z 5% badanych z grupy kon-
trolnej, natomiast de Young [17] wykazał, że 68% osób
z grupy ofiar przemocy seksualnej usiłowało dokonać
samobójstwa, z czego 2/3 — wielokrotnie. Briere i Runtz
[18] podawali, że odsetek ofiar wykorzystywania seksu-
alnego, które próbowały popełnić samobójstwo, wyno-
www.suicydologia.viamedica.pl
35
 SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
sił 51–79%. Bryer i Runtz [19] stwierdzali, że u pacjen-
tek z historią zachowań lub prób samobójczych 3-krot-
nie częściej stwierdzano fakt doświadczenia fizycznych
i/lub seksualnych nadużyć w dzieciństwie.
Spośród przeanalizowanych przez Santa Mina i Gallop
[15] badań po 1988 roku żadne nie łączyło przemocy
seksualnej lub fizycznej z samobójstwami dokonanymi,
jednak autorki odnotowały, że w pracy Stone’a [20]
8 z 19 pacjentów z zaburzeniami typu
borderline
, którzy
popełnili samobójstwo, miało za sobą doświadczenie
kazirodztwa.
W przypadku porównań osób, które doświadczyły prze-
mocy, z badanymi bez tego doświadczenia większość au-
torów informowała o częstszym występowaniu zacho-
wań suicydalnych w pierwszej grupie. Na przykład w gru-
pach złożonych z kobiet i mężczyzn, według wyników
Brown i Anderson [21] skłonności samobójcze przeja-
wiało 75% osób z doświadczeniem przemocy w dzieciń-
stwie w stosunku do 57% badanych bez tego doświad-
czenia. Gould i wsp. [22] stwierdzili, że próby samobój-
cze miało za sobą 18% osób z doświadczeniem przemo-
cy i 3% bez tego doświadczenia. Angst i wsp. [23] infor-
mowali natomiast, że 19% osób z grupy doświadczają-
cej przemocy ponawiało próby samobójcze w stosunku
do 3,2% w grupie bez przemocy. Wyniki, które uzyskali
Windle i wsp. [24], wykazały, że 52,7% kobiet i 32%
mężczyzn z doświadczeniem przemocy (seksualnej i fi-
zycznej) próbowało popełnić samobójstwo w stosunku do
18% kobiet i 11,6% mężczyzn bez tego doświadczenia.
Związek historii przemocy z podwyższonym ryzykiem
prób samobójczych u adolescentów sugerują Deykin
i wsp. [25], Hodgman i McAnarney [26], Brent i wsp.
[13], Beautrais i wsp. [27], Yoder [28], Reanud i wsp.
[29] oraz Olsson [30].
Evans, Hawton i Rodham [31] prezentują wyniki badań
nad związkiem między przemocą a zachowaniami sa-
mobójczymi u młodych ludzi (między 11. a 20. rż.). Na
podstawie przeprowadzonych analiz autorzy stwierdzili
wyraźny związek przemocy z zachowaniami samobój-
czymi w dzieciństwie i w okresie adolescencji. Sposród
4 prac badających przemoc fizyczną w 3 stwierdzono
istotny statystycznie związek [32–34], który miał charak-
ter bezpośredni w 2 z powyższych badań [32, 33].
Również w przypadku przemocy seksualnej stwierdzo-
no istotny związek we wszystkich 5 pracach, w których
był badany [33, 35–38]; miał on charakter bezpośredni
w 3 badaniach [32, 33, 37]
Ze względu na fakt, że powyższy przegląd obejmował
jedynie 9 badań, warto przytoczyć wyniki innych obser-
wacji związku doświadczenia przemocy z zachowania-
mi samobójczymi u dzieci i młodzieży.
Jak twierdzi Green [39], doświadczenie przemocy sek-
sualnej w dzieciństwie ma natychmiastowe skutki, w tym
podwyższony poziom zachowania samobójczego. Lank-
tree i wsp. [40] odnotowali, że 36% spośród dzieci bę-
dących ofiarami molestowania próbowało dokonać sa-
mobójstwa w stosunku do 8% wśród reszty małych pa-
cjentów. Wozencraft i wsp. [41] odkryli w grupie ofiar
kazirodztwa większe skłonności samobójcze wśród tych
dzieci, które w starszym wieku nie zostały zabrane
z domu i których matki nie chciały współpracować w ich
leczeniu.
Związek między doznaniem przemocy w dzieciństwie
a zachowaniami samobójczymi adolescentów udoku-
mentowali w swoich badaniach Sansonnett-Hayden
i wsp. [42], którzy wykazali, że u adolescentów wykorzy-
stanych seksualnie próba samobójcza w roku poprze-
dzającym przyjęcie do szpitala była bardziej prawdopo-
dobna niż u osób leczonych psychiatrycznie, bez do-
świadczenia przemocy. Spośród nieletnich korzystają-
cych z programu leczenia narkomanii wykorzystywani
seksualnie adolescenci 2-krotnie częściej podejmowali
próbę samobójczą niż ich tak samo uzależnieni, lecz nie-
molestowani rówieśnicy (odpowiednio w 46%
vs.
23%),
a w stosunku do nieuzależnionej i niewykorzystywanej
seksualnie grupy porównawczej ryzyko samobójstwa
było 27-krotnie wyższe (odpowiednio: 46%
vs.
1,7%)
[43]. Również Shaunessy i wsp. [44] informowali, że hi-
storia wcześniejszej przemocy seksualnej była istotnie
związana z myślami oraz próbami samobójczymi wśród
hospitalizowanych adolescentów. Według Brown i wsp.
[45] ryzyko powtarzania prób samobójczych było 8-krot-
nie większe u młodych ludzi z historią przemocy seksu-
alnej. Nasilone skłonności samobójcze na skutek do-
świadczenia przemocy seksualnej u młodych ludzi su-
gerują także Martin [46], Garnefski i Arends [47], Bec-
kinsale i wsp. [48], a także Beautrais [27]. Riggs i wsp.
[49] ustalili, że ryzyko podejmowania prób samobójczych
w grupie badanych przez nich uczniów, wobec których
stosowano przemoc fizyczną, było 5-krotnie wyższe niż
wśród uczniów niezgłaszających tego doświadczenia.
Związek historii przemocy fizycznej w dzieciństwie z za-
chowaniami samobójczymi wśród uczennic odnotowali
Garnefski i Diekstra [50].
Z kolei De Wilde i wsp. [51] pogrupowali osoby po prze-
bytych próbach samobójczych pod względem stopnia
ryzyka dokonanej próby i zgodnie z otrzymanymi wyni-
kami badani z grupy z próbami największego ryzyka
doświadczyli więcej przemocy seksualnej i fizycznej niż
osoby z grupy z próbami mniejszego ryzyka. W niektó-
rych badaniach nie wykazano związku przemocy ze
zwiększonym ryzykiem prób samobójczych u adolescen-
tów [52, 53]. Różnice te mogą częściowo wynikać z roz-
bieżności w projektach badań oraz ze zróżnicowanych
definicji przemocy.
Przytoczone wyniki wskazują, że większość badań nad
związkiem krzywdzenia w dzieciństwie a zachowaniami
samobójczymi zarówno wśród dorosłych, jak i młodych
ofiar koncentruje się na przemocy seksualnej i fizycz-
nej. Należy podkreślić, że szczególnie niebezpieczne
36
www.suicydologia.viamedica.pl
 Marta Makara-Studzińska, Justyna Morylowska,
Zachowania samobójcze u osób z doświadczeniem przemocy
może być doświadczenie przemocy połączonej [54].
Brown i Anderson [21] odnotowali obecność skłonno-
ści samobójczych u 79% pacjentów z historią przemocy
połączonej. Windle i wsp. [55] stwierdzili, że przemoc
połączona była szczególnie silnie działającym predyk-
torem i prawie 5-krotnie podwyższała prawdopodobień-
stwo próby samobójczej wśród mężczyzn i kobiet uza-
leżnionych od alkoholu. Bensley i wsp. [38] stwierdzili,
że związki przemoc–zachowania samobójcze u adole-
scentów były silniejsze dla przemocy połączonej niż wy-
łącznie seksualnej i wyłącznie fizycznej; ponadto zacho-
wania samobójcze miały wtedy większe nasilenie (pró-
by samobójcze). Wyniki innych badań, na przykład
Cohena i wsp. [56], nie wykazały różnicy w zachowa-
niach samobójczych między doświadczeniem przemo-
cy seksualnej a fizycznej.
Zaniedbania
emocjonalne i fizyczne stanowią mniej
powszechnie badane formy przemocy, które mogą się
stać dodatkowymi czynnikami ryzyka rozwoju zachowań
samobójczych. W niewielu badaniach próbowano osza-
cować zaniedbanie, ponieważ brak opieki emocjonal-
nej lub fizycznej jest trudny do scharakteryzowania
i określenia ilościowego. W kilku badaniach potwier-
dzano dodatni związek między zachowaniem samobój-
czym u adolescentów a czynnikami, które mogą być po-
strzegane jako pośrednie wskaźniki zaniedbania w dzie-
ciństwie [56–58]. Być może najbardziej bezpośredni
wskaźnik zaniedbania (definiowanego jako zakłócenie
w opiece emocjonalnej i fizycznej rodziców) pochodzi
z obserwacji, którą przeprowadzili van der Kolk i wsp.
w 1991 roku [59], badając dorosłe kobiety z zaburzenia-
mi typu
borderline
, gdzie zaniedbanie okazało się waż-
nym predyktorem zachowania autodestrukcyjnego,
w tym prób samobójczych, w okresie 4 lat. W tym kon-
tekście interesujące wyniki otrzymali Lipschitz i wsp.
[60], których badanie miało oszacować ryzyko przemo-
cy seksualnej, fizycznej, emocjonalnej, jak również za-
niedbania fizycznego i emocjonalnego dla zachowań sa-
mobójczych adolescentów obu płci objętych leczeniem
psychiatrycznym. W prezentowanym badaniu doświad-
czenie przemocy seksualnej i zaniedbania emocjonal-
nego okazało się istotnie związane z myślami samobój-
czymi u adolescentów. Historia przemocy seksualnej
istotnie wiązała się z podejmowaniem prób samobój-
czych. Nie wykazano natomiast takiego związku dla prze-
mocy fizycznej i emocjonalnej oraz zaniedbania fizycz-
nego. Chociaż dane dotyczące przemocy seksualnej były
zgodne z wynikami poprzednich badań nad próbami sa-
mobójczymi, odkrycie, że zaniedbanie emocjonalne było
związane z myślami samobójczymi silniej niż przemoc
fizyczna lub zaniedbanie fizyczne, było dość nieoczeki-
wane. Zakłada się ogólnie, że zaniedbanie jest mniej
szkodliwe dla dzieci niż przemoc fizyczna lub seksual-
na, być może dlatego, iż jego konsekwencje nie są tak
wyraźne i oczywiste. Jednak dane z badania, które prze-
prowadzili Lipschitz i wsp. [60], sugerują, że pod wzglę-
dem wpływu na późniejsze zachowanie autodestrukcyj-
ne zaniedbanie emocjonalne może być tak ważne jak
doświadczanie przemocy. Jak dotąd, przemoc seksual-
na i fizyczna były najpowszechniej przytaczanymi czyn-
nikami ryzyka zachowań samobójczych związanymi
z przemocą wobec dzieci. W porównaniu z nimi skutki
zaniedbania emocjonalnego wzbudzały małe zaintere-
sowanie. Należy jednak podkreślić, że zaniedbanie sta-
nowi ponad połowę zidentyfikowanych przypadków
przemocy wobec dzieci zgłaszanych do służb opiekuń-
czych nad dziećmi w Stanach Zjednoczonych.
W omawianym badaniu [60] dokonano rozróżnienia
między zaniedbaniem fizycznym a emocjonalnym. Za-
niedbanie fizycznie nie wiązało się z późniejszymi
próbami i myślami samobójczymi. W przeciwieństwie
do tego zaniedbanie emocjonalne było istotnie związa-
ne z późniejszymi zachowaniami samobójczymi. Wyni-
ki te sugerują, że niedostarczenie odpowiedniego poży-
wienia, schronienia i ubrania nie ma tak wielkiego wpły-
wu na późniejsze zachowania samobójcze jak niedostar-
czenie dzieciom przez ich opiekunów miłości, otuchy
i wsparcia. Możliwe, że zaniedbanie emocjonalne przy-
czynia się do niskiego poczucia własnej wartości i sła-
bych wyników szkolnych, które z kolei mogą być kolej-
nym pośrednikiem zachowań autodestrukcyjnych
w okresie adolescencji. Sumując, wyniki, które uzyskali
Lipschitz i wsp. [60], podkreślają znaczenie zaniedba-
nia emocjonalnego jako czynnika ryzyka dla zachowań
samobójczych u adolescentów. Doświadczenie zaniedba-
nia może tworzyć kontekst, w którym występuje prze-
moc, i może być ściśle związane z różnymi formami póź-
niejszych zachowań autodestrukcyjnych, takich jak my-
śli i próby samobójcze.
Płeć ofiary
może powodować zróżnicowanie w skutkach
przemocy seksualnej. W badaniu, które przeprowadzili
Molnar i wsp. [61], prawdopodobieństwo podejmowa-
nia prób samobójczych było 2–4-krotnie wyższe wśród
kobiet z doświadczeniem przemocy seksualnej w dzie-
ciństwie i 4–11-krotnie wyższe wśród mężczyzn z takim
doświadczeniem. Choquet i wsp. [62] oraz Wagman
i wsp. [32] sugerują, że doświadczenie przemocy seksu-
alnej ma większe konsekwencje dla chłopców niż dla
dziewcząt w odniesieniu do zachowań samobójczych.
W badaniach Martina i wsp. [63] 55% chłopców z do-
świadczeniem przemocy seksualnej zgłaszało, że próbo-
wało popełnić samobójstwo w porównaniu z 29% dziew-
cząt. Ponadto, według autorów, u chłopców przemoc
seksualna jest niezależnie związana z myślami, plana-
mi, groźbami i próbami samobójczymi, podczas gdy
u dziewcząt wiąże się przede wszystkim z depresją, po-
czuciem beznadziejności i dysfunkcją rodziny, co wtór-
nie może prowadzić do skłonności samobójczych.
W innym australijskim badaniu [64] zarówno samobój-
stwa dokonane, jak i próby samobójcze były bardziej po-
www.suicydologia.viamedica.pl
37
 SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
wszechne wśród dziewcząt niż u chłopców z doświad-
czeniem przemocy seksualnej.
Wyniki niektórych badań sugerują, że
cechy przemo-
cy
(przede wszystkim seksualnej) mogą być ważnym
czynnikiem określającym skutki dla ofiary. Briere
i Zaidi [65] odnotowali, że natężenie przemocy sek-
sualnej pozytywnie korelowało z częstością prób sa-
mobójczych u kobiet. Beitchman i wsp. [66] nie po-
twierdzili związku między skłonnościami samobójczy-
mi u kobiet a doświadczeniem przemocy seksualnej
przy braku użycia siły lub groźby jej zastosowania.
Mullen i wsp. [67] wykazali większą częstość prób sa-
mobójczych w przypadku przemocy seksualnej z pe-
netracją (25%) w porównaniu z aktem przemocy bez
stosunku (8%) w badaniach przeprowadzonych wśród
adolescentów. Fergusson i wsp. [14] sugerują zaś, że
w przypadku brutalniejszej przemocy seksualnej
(np. wiążącej się ze stosunkiem) zachowania samo-
bójcze są bardziej prawdopodobne [68]. Według Ste-
pakoff przemoc seksualna z użyciem siły łączyła się z
dokonywaniem większej liczby prób samobójczych
przez kobiety w porównaniu z grupą, która nie do-
świadczyła takiego typu przemocy; również Lipschitz
i wsp. [60] twierdzą, że brutalniejsza przemoc i pod-
wyższony stres wiążą się z ryzykiem bardziej nasilo-
nych zachowań samobójczych.
Z kolei Bagley i wsp. [69] informowali o 30,8% zacho-
wań samobójczych u mężczyzn, którzy doświadczyli dłu-
gotrwałej przemocy seksualnej, w porównaniu z 7,9%
zachowań samobójczych u badanych, którzy doświad-
czyli przemocy krótkotrwałej, i 4,1% u mężczyzn bez
tych doświadczeń.
Wyniki uzyskane przez Dubo i wsp. [70] wykazały
większą częstość prób samobójczych u ofiar przemocy
seksualnej dokonanej przez opiekuna w porównaniu
z osobami bez doświadczenia przemocy; według wyni-
ków otrzymanych przez Kaplan i wsp. [71] o ile prze-
moc w dzieciństwie sama w sobie nie była związana
z zachowaniami samobójczymi, to sprawstwo przemocy
przez rodzica i wiek, w którym rozpoczęła się przemoc
(0–6 lat), wykazywały istotny związek.
Brown i wsp. [72] sugerują, że adolescencja jest okre-
sem, w którym istnieje największe ryzyko prób samo-
bójczych dokonywanych przez młodych ludzi, którzy
doświadczyli przemocy seksualnej, mających większą
skłonność do powtarzania prób samobójczych.
Brodsky i wsp. [73] porównali wiek dokonania pierw-
szej próby samobójczej przez dorosłych pacjentów
z depresją, którzy doświadczyli fizycznej lub seksual-
nej przemocy w dzieciństwie, i osób bez takich doświad-
czeń, stwierdzając, że przemoc w dzieciństwie przyczy-
nia się do wcześniejszego wieku zapoczątkowania za-
chowań samobójczych oraz jest związana z zachowa-
niami samobójczymi zaczynającymi się w dzieciństwie
i adolescencji.
Dube i wsp. [74] odnotowali silny związek między ob-
ciążeniem negatywnymi doświadczeniami życiowymi
a prawdopodobieństwem podjęcia próby samobójczej
w dzieciństwie/adolescencji, co wyjaśniają czasową bli-
skością tych doświadczeń oraz bardziej ograniczoną
zdolnością młodych ludzi do radzenia sobie ze streso-
rami tego typu. Stres i cierpienie związane z przemocą
fizyczną, emocjonalną lub seksualną bądź też z byciem
świadkiem przemocy domowej są doświadczeniami, od
których niełatwo się uwolnić dzieciom i adolescentom,
co może powodować, że samobójstwo wydaje się jedy-
nym rozwiązaniem. Dube i wsp. podkreślają, że wyniki
badań neurologicznych stanowią biologiczne uwiarygod-
nienie powyższych stwierdzeń. U dzieci, które doświad-
czyły traumatycznych wydarzeń, bardziej prawdopodob-
ne jest wystąpienie w późniejszym życiu problemów
z kontrolą emocjonalną i behawioralną oraz samooka-
leczanie się, jak również usiłowanie samobójstwa lub
jego popełnienie [60]. Co więcej, procesy biologiczne,
które występują, kiedy dzieci są narażone na wydarze-
nia stresujące, takie jak powtarzająca się przemoc lub
bycie świadkiem przemocy domowej, mogą zakłócić
wczesny rozwój ośrodkowego układu nerwowego, co
może niekorzystnie wpłynąć na funkcjonowanie mózgu
w późniejszym życiu [75].
Natomiast wyniki otrzymane przez Johnsona i wsp. [76]
sugerują, że dzieci, które doświadczały przemocy w dzie-
ciństwie, mogą mieć trudności z rozwijaniem umiejęt-
ności społecznych, które są niezbędne w podtrzymaniu
zdrowych związków z rówieśnikami i dorosłymi. Bez tych
umiejętności młodzi ludzie mogą się izolować. Takie nie-
dostosowane wzorce funkcjonowania interpersonalne-
go mogą się przyczyniać do poczucia rozpaczy, bezna-
dziejności i zachowań samobójczych.
Wyjaśnienia mechanizmu związku między krzywdze-
niem dzieci a występowaniem w ich życiu zachowań sa-
mobójczych kładły nacisk na rolę czynników środowi-
skowych towarzyszących przemocy, głównie zaburzone-
go życia rodzinnego.
We wspomnianym już badaniu Dube i wsp. [74] ryzyko
podjęcia próby samobójczej zwiększało się wraz z liczbą
niekorzystnych doświadczeń życiowych w dzieciństwie,
obejmujących różne formy krzywdzenia, przemoc wo-
bec matki, rozwód lub separację rodziców, uzależnie-
nia i choroby psychiczne w rodzinie, pobyt w więzieniu
członka rodziny; przy 1 doświadczeniu ryzyko to wzra-
stało 2–5-krotnie, przy 7 — sięgało 95%.
Przemoc wobec dzieci można w sposób w pełni uzasad-
niony uznać za światowy problem zdrowia publicznego
z bezpośrednimi i trwałymi konsekwencjami dla jednost-
ki w sferze fizycznej, seksualnej, emocjonalnej i społecz-
nej. Wyniki wielu przeprowadzonych badań potwier-
dzają istnienie pewnego związku między doświadcze-
niem przemocy w dzieciństwie a angażowaniem się przez
jednostkę w zachowania ryzykowne dla zdrowia i życia,
38
www.suicydologia.viamedica.pl
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]