Zagr Rakotwórcze i Promieniowanie jonizujące, Ocena Ryzyka-mat. pomocnicze, Zagrożenia w pracy-PDF
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy
Analiza narażenia na czynniki rakotwórcze
i mutagenne oraz promieniowanie
jonizujące i elektromagnetyczne
w środowisko pracy
jako źródło zagrożeń zawodowych
Materiał przygotowany na posiedzenie Rady Ochrony Pracy
Warszawa, czerwiec 2008 r.
Materiał przygotowany
na posiedzenie Rady Ochrony Pracy
Zagrożenia elektromagnetyczne w środowisku pracy
dr inż. Jolanta Karpowicz, dr inż. Krzysztof Gryz
Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
Wprowadzenie
Pole elektromagnetyczne, w niektórych przypadkach nazywane również promieniowaniem
elektromagnetycznym, jest jednym z fizycznych czynników środowiska.
Każde urządzenie elektryczne jest źródłem pola elektromagnetycznego, które może
być wytwarzane w sposób zamierzony lub jako efekt uboczny działania tego
urządzenia.
Powszechne występowanie pól elektromagnetycznych w środowisku pracy obliguje
pracodawców, służby kontrolne i pracowników do podejmowania kompleksowych działań
zmierzających do identyfikacji źródeł i charakterystyki wytwarzanych przez nie pól, oceny ich
istotności dla bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ograniczenia zagrożenia wszędzie, gdzie
to jest konieczne.
Szacunkowe dane wskazują, że w Polsce co najmniej kilkadziesiąt
tysięcy pracowników podlega ekspozycji zawodowej na pola elektromagnetyczne.
Pole elektromagnetyczne może wpływać na ludzi oddziałując bezpośrednio na organizm
eksponowanego człowieka lub pośrednio, na skutek oddziaływania na organizm energii pól
zaabsorbowanej przez eksponowane obiekty [11, 23].
Oddziałując bezpośrednio na organizm eksponowanego człowieka [9, 21, 26-28], w czasie
ekspozycji (zależnie od jej charakterystyki) pole może wywołać:
- indukowane w ciele prądy elektryczne, które mogą spowodować stymulację tkanki
nerwowej i mięśniowej
- lub ogrzewanie tkanek przez pochłoniętą w nich energię pól, która może spowodować
wzrost temperatury - tzw. efekt termiczny.
Badania naukowe dotyczące ryzyka pogorszenia stanu zdrowia w wyniku wieloletniej,
chronicznej ekspozycji na pola elektromagnetyczne dotyczą m.in. zwiększenia zagrożenia
wystąpienia takich negatywnych skutków zdrowotnych, jak: zaburzenia funkcjonowania
układu nerwowego, krwionośnego, odpornościowego lub zwiększonej częstotliwości
występowania chorób nowotworowych (np. sklasyfikowanie pól magnetycznych małych
częstotliwości jako czynnika prawdopodobnie rakotwórczego [20], prawdopodobne skutki
neurodegeneracyjne ekspozycji chronicznej [12, 13], prawdopodobne zaburzenia
funkcjonowania układu krążenia wskutek ekspozycji chronicznej [2]). Najsłabiej zostały
zbadane skutki zdrowotne ekspozycji na pole magnetostatyczne i elektromagnetyczne
średnich częstotliwości. Z tego powodu, w monografii Światowej Organizacji Zdrowia [29, 31]
podano, że brak jest obecnie dostatecznych podstaw naukowych do określenia ryzyka
zdrowotnego takiej ekspozycji. Kontynuacja badań naukowych celem ustalenia skali
zagrożenia zdrowia od takich pól jest wśród priorytetów badań międzynarodowych.
W przypadku ekspozycji o wysokim poziomie, pole elektromagnetyczne powoduje również
reakcje organizmu, które mogą znacznie utrudniać wykonywanie precyzyjnej pracy
zawodowej, takie jak: efekty słuchowe, tzw. efekt Freya [28], wrażenia wzrokowe, magneto i
1
elektrofosfeny [23], zawroty głowy, nudności, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej
[29, 31].
Zagrożenie dla pracowników może wynikać również z nieprzewidzianych reakcji na przepływ
prądów indukowanych lub kontaktowych. Może to być istotne zagrożenie np. w czasie pracy
na wysokości, w otoczeniu nadajników radiowych.
Pole elektromagnetyczne może stwarzać zagrożenie dla ludzi także na skutek oddziaływania
na infrastrukturę techniczną, ponieważ prądy indukowane przez pola elektromagnetyczne w
urządzeniach mogą być przyczyną m.in. zakłóceń pracy automatycznych urządzeń
sterujących, detonacji urządzeń elektrowybuchowych oraz przyczyną pożarów i eksplozji
spowodowanych zapaleniem się materiałów łatwo palnych lub wybuchowych od iskier
wywoływanych przepływem prądu indukowanego lub wyładowaniem ładunku
elektrostatycznego. Prądy indukowane lub kontaktowe przepływające w organizmie mogą
również zakłócać pracę aktywnych implantów medycznych, takich jak stymulatory serca,
bądź oddziaływać na funkcjonowanie w organizmie implantów mechanicznych.
Czynnikiem związanym z polami elektromagnetycznymi, jest również elektryczność
statyczna. Wyładowania elektrostatyczne mogą powodować rażenie pracownika, zakłócenia
w działaniu urządzeń elektrycznych i elektronicznych, a również groźnych eksplozji
materiałów.
Biorąc pod uwagę wymagania dyrektywy ramowej 89/391/EWG oraz dostępne, bogate
dane naukowe, nie ulega wątpliwości, że dla właściwej ochrony przed negatywnym
bezpośrednim i pośrednim oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na zdrowie
pracowników i ich zdolność do poprawnego wykonywania czynności zawodowych,
konieczne jest objęcie tego czynnika środowiskowego działaniami wynikającymi z
systemu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ekspozycja na pola elektromagnetyczne powinna być w związku z przytoczonymi
konsekwencjami dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników ograniczana i nadzorowana.
Związane z tym zasady postępowania regulują postanowienia przepisów bezpieczeństwa i
higieny pracy (BHP), zarówno krajowe rozporządzenia m.in. ministra właściwego ds. pracy
(np. rozporządzenie w sprawie NDS i NDN) [24] oraz dyrektywy europejskie (m.in.
89/391/EWG, 2004/40/WE) [3, 4].
Źródła pól elektromagnetycznych
Najbardziej rozpowszechnione źródła pól elektromagnetycznych spotykane w środowisku
pracy to przesyłowo-rozdzielcze urządzenia energetyczne i instalacje zasilające,
telekomunikacja bezprzewodowa i urządzenia radarowe, urządzenia elektrotermiczne do
obróbki cieplnej elementów metalowych lub dielektrycznych, urządzenia medyczne
terapeutyczne lub diagnostyczne.
Większość stanowisk pracy znajduje się w słabych polach elektromagnetycznych.
Ekspozycja pracowników na słabe pola elektromagnetyczne występuje m.in. przy:
- urządzeniach elektrycznych powszechnego użytku, np. biurowych, nie znajdujących
się bezpośrednio przy ciele pracownika
- urządzeniach komputerowych
- sprzęcie oświetleniowym, z wyjątkiem niektórych rodzajów wysokowydajnego
oświetlenia
- urządzeniach telefonii bezprzewodowej i stacjach bazowych, z wyjątkiem
specjalistycznych prac wykonywanych bezpośrednio przy pracujących antenach
2
- urządzeniach energetycznych, takich jak: linie wysokiego napięcia, stacje
przesyłowo-rozdzielcze, transformatory rozdzielcze, z wyjątkiem pracowników
wykonujących specjalistyczne prace bezpośrednio przy tych urządzeniach
- urządzeniach medycznych, z wyłączeniem tomografów NMR, diatermii
fizykoterapeutycznych i urządzeń elektrochirurgicznych.
Ekspozycja pracowników na silne pola elektromagnetyczne występuje m.in. przy:
- urządzeniach elektrotermicznych, takich jak: piece łukowe do topienia złomu
stalowego, piece i nagrzewnice indukcyjne do termicznej obróbki elementów
stalowych (np. przy hartowaniu, kuciu)
- zgrzewarkach i prasach dielektrycznych do łączenia elementów z tworzyw sztucznych
- zgrzewarkach oporowych i spawarkach do łączenie elementów metalowych
- magnetyzerach i demagnetyzerach przemysłowych
- urządzeniach radio- i telekomunikacyjnych, takich jak: obiekty nadawcze radiowe i
telewizyjne, stacje radiolokacyjne
- urządzeniach medycznych i laboratoryjnych, takich jak: diatermie
fizykoterapeutyczne, urządzenia do elektrochirurgii, tomografy (
ang. MRI scanners
) i
spektrometry jądrowego rezonansu magnetycznego, urządzenia do magnetoterapii
- urządzeniach elektrochemicznych, takich jak wanny elektrolityczne
- separatorach magnetycznych do wychwytywania elementów metalowych z
materiałów sypkich i rozdrobnionych.
a)
b)
c)
d)
e)
Rys. 1. Przykładowe źródła pola elektromagnetycznego: a) linia przesyłowa wysokiego
napięcia; b) anteny nadawcze telefonii komórkowej; c) nagrzewnica indukcyjna; d)
urządzenie elektrochirurgiczne; e) urządzenie do spawania elektrycznego
3
W przypadku ręcznej obsługi urządzeń, szczególnie rozpowszechnionej w małych i średnich
przedsiębiorstwach, może występować istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny
pracy ekspozycja na pola elektromagnetyczne. Częstotliwość i natężenie pola
elektromagnetycznego oraz poziom narażenia pracowników zależą od procesu sposobu
wykonywania pracy. Z tego powodu charakterystyki zagrożeń elektromagnetycznych
oddziałujących na pracowników mogą być istotnie różne. Poziom zagrożeń jest również
funkcją wyposażenia technicznego stanowiska pracy, takich jak obsługa urządzeń ręczna,
półautomatyczna, automatyczna.
Na niektórych stanowiskach pracy występują poziomy ekspozycji niebezpiecznej,
przekraczającej poziom dopuszczalny określony przepisami BHP. Ekspozycja w takich
miejscach, odbywająca się przy niedostatecznej świadomości zagrożenia i metod jego
unikania, może prowadzić do niebezpiecznego narażenia pracowników.
W środowisku pracy występują stanowiska, na których poziom ekspozycji osiąga
poziom tysiące razy wyższy niż ekspozycja ludności na pola elektromagnetyczne.
Ekspozycja pracowników na pola elektromagnetyczne
Statystyki GUS [10] podają, że w warunkach zagrożenia czynnikami środowiska pracy w
2005 r. zatrudnionych było 576475 pracowników. Liczba osób zagrożonych, przypadająca na
1000 zatrudnionych, w ostatnich latach zmienia się nieznacznie i zagrożenie szkodliwymi
czynnikami środowiska pracy pozostaje niezmiennie bardzo ważnym problemem, którego
eliminacja wymaga podejmowania działań prewencyjnych o dużej skuteczności.
Statystyki odnoszące się do liczebności populacji pracowników narażonych
zawodowo na pola elektromagnetyczne są niekompletne. Komisja Europejska szacuje,
że może to być nawet 5% osób aktywnych zawodowo.
Dostępne w Polsce dane
statystyczne i dane Inspekcji Pracy wskazują, że ekspozycji na pola podlega co najmniej
kilkadziesiąt tysięcy pracowników. Na rys. 2. przedstawiono dane dotyczące zatrudnionych w
przemyśle w warunkach zagrożenia w 2004 i 2005 r.
Rys. 2. Zatrudnieni w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi w przemyśle [10]
4
[ Pobierz całość w formacie PDF ]