ZAWARTOŚĆ WITAMIN Z GRUPY B W CAŁODZIENNYCH, żywienie dietetyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 343 – 351
MICHALINA LIZOŃ, RENATA BIEŻANOWSKA-KOPEĆ,
TERESA LESZCZYŃSKA, IZABELA BODZIARCZYK
ZAWARTOŚĆ WITAMIN Z GRUPY B W CAŁODZIENNYCH
RACJACH POKARMOWYCH MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ
S t r e s z c z e n i e
Celem przeprowadzonych badań było oszacowanie wielkości pobrania witamin z grupy B (B
1
, B
2
, PP,
B
6
, B
12
oraz kwasu foliowego) przez młodzież gimnazjalną miejscowości Łącko oraz określenie niedoboru
lub nadmiaru tych składników w diecie.
Uczniowie (33 dziewcząt i 19 chłopców) w wieku 16-18 lat zostali zakwalifikowani do populacji pro-
wadzącej umiarkowaną aktywność fizyczną. Ocenę pokrycia zapotrzebowania na witaminy z grupy B
wykonywano na podstawie 416 wywiadów żywieniowych z ostatnich 24 godz. poprzedzających badanie,
przeprowadzanych w ciągu czterech wybranych dni tygodnia, w sezonie jesienno-zimowym i wiosenno-
letnim 2005/2006 r. Podstawą oceny wielkości podaży witamin z grupy B było porównanie ilości wykaza-
nych pobrań, na podstawie wywiadów, z odpowiednimi wartościami zawartymi w normie żywieniowej dla
badanej populacji.
Otrzymane wyniki wskazują na zadowalającą podaż witamin z grupy B w badanej grupie uczniów.
Spośród badanych składników tylko niacyna (83-86% normy) i ryboflawina (85% normy w sezonie je-
sienno-zimowym) w racjach chłopców charakteryzowały się zbyt małą podażą. Wykazano równocześnie
odpowiednie spożycie tiaminy (w sezonie jesienno-zimowym) i niacyny w grupie dziewcząt, a w grupie
chłopców ryboflawiny (w sezonie wiosenno-letnim) i pirydoksyny. Pozostałe witaminy, w tym foliany,
były spożywane w ilościach przekraczających zalecane wartości. Wpływ sezonowości wykazano jedynie
w odniesieniu do podaży witaminy B
12
.
Słowa kluczowe:
witaminy z grupy B, 24-godzinny wywiad żywieniowy, żywienie młodzieży
Wprowadzenie
Szybki przyrost wzrostu i masy ciała w okresie młodzieńczym to cechy rozwojo-
we, które wpływają bezpośrednio na zwiększone zapotrzebowanie młodego organizmu
na składniki energetyczne, budulcowe, mineralne i witaminy [17]. Zwiększone potrze-
by żywieniowe młodzieży w tym okresie objawiają się często wzmożonym apetytem,
Mgr inż. M. Lizoń, dr R. Bieżanowska-Kopeć, dr hab. T. Leszczyńska, mgr I. Bodziarczyk, Katedra Ży-
wienia Człowieka, Wydz. Technologii Żywności, Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja, ul. Balicka 122,
30-149 Kraków
344
Michalina Lizoń, Renata Bieżanowska-Kopeć, Teresa Leszczyńska, Izabela Bodziarczyk
a także przyspieszeniem przemiany materii. Młodzież uczęszczająca do szkoły średniej
(16–18 lat) jest zazwyczaj aktywna fizycznie i obciążona intensywną pracą umysłową,
co potęguje zapotrzebowanie na powyższe składniki. Istnieje ścisła zależność pomię-
dzy dostarczanymi wraz z pokarmem składnikami żywności a rozwojem organizmu
oraz utrzymaniem dobrego stanu zdrowia i sprawności fizycznej i psychicznej [14].
Młodzież, często z racji młodego wieku, a także braku prawidłowych nawyków żywie-
niowych, nie zwraca uwagi na jakość i ilość spożywanego pokarmu, co może dopro-
wadzić zarówno do niedoborów, jak i nadmiaru pewnych składników [8]. W konse-
kwencji zwiększa się ryzyko chorób m.in. dietozależnej otyłości, próchnicy zębów,
osteoporozy oraz chorób układu krążenia [4]. Ponadto, niewystarczająca podaż pożą-
danych składników może spowodować nieodwracalne zahamowanie tempa rozwoju
młodego organizmu [6, 9]. Racjonalne odżywianie się warunkuje także jego prawidło-
wy rozwój w późniejszym okresie życia [7]. Dlatego sposób żywienia młodzieży po-
winien podlegać stałej obserwacji [8, 18].
Witaminy z grupy B mają wiele cech wspólnych i z tego powodu najczęściej
określane są jako witamina ‘B-kompleks’. Występują przeważnie razem, zarówno
w produktach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Największe ilości witamin
z grupy B znajdują się w grochu, fasoli, warzywach kapustnych, papryce, marchwi,
szpinaku, a także czosnku i chrzanie. W innych warzywach ich zawartość jest zniko-
ma. Innymi źródłami są m.in. wątroba, produkty zbożowe i drożdże. Ze względu na
dobrą rozpuszczalność witamin z grupy B w wodzie organizm wydala je dość szybko,
dlatego niezbędna jest regularna podaż tych składników w celu utrzymania odpowied-
niego ich poziomu. Rosenberg i Miller [16] podają, że deficyt witamin z grupy B przy-
czynia się do rozwoju zmian depresyjnych, nadmiernej irytacji i degeneracji mieliny.
Leszczyńska i Pisulewski [11] uważają, że jednym z możliwych skutków braku tych
witamin są zaburzenia w metabolizmie homocysteiny. Podniesiony poziom homocy-
steiny w osoczu jest niezależnym czynnikiem ryzyka rozwoju wielu chorób sercowo-
naczyniowych, mając tym samym związek z genezą arterosklerozy i osłabieniem
sprawności umysłowej.
Celem niniejszej pracy była ocena spożycia witamin z grupy B (B
1
, B
2
, PP, B
6
,
B
12
oraz kwasu foliowego) przez wybraną grupę młodzieży gimnazjalnej, badanej
w sezonie jesienno-zimowym i wiosenno-letnim, oraz określenie niedoboru lub nad-
miaru tych składników w diecie.
Materiał i metody badań
Badaniami objęto grupę młodzieży (19 chłopców i 33 dziewcząt) w wieku 16–18
lat, uczącej się w szkole ponadpodstawowej w miejscowości Łącko (woj. małopol-
skie).
Wśród badanej grupy przeprowadzono badania ankietowe klasyfikujące mło-
dzież do określonych, wg normy polskiej, grup ludności. Zebrano również 24-
ZAWARTOŚĆ WITAMIN Z GRUPY B W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH MŁODZIEŻY…
345
godzinny wywiad żywieniowy. Ankiety zostały przeprowadzone w okresie jesienno-
zimowym i wiosenno-letnim na przełomie lat 2005/2006. Ocenę pobrania witamin
z grupy B wykonano na podstawie 416 zapisów żywieniowych, zebranych w ciągu
czterech dni tygodnia (dwa dni nauki szkolnej oraz soboty i niedziele). W badaniach
wykorzystano „Album fotografii produktów i potraw”, jako narzędzie pomocnicze
przy określaniu wielkości spożywanych potraw [19, 20]. Zawartość witamin: B
1
, B
2
,
B
6
, B
12
, PP w całodziennych dietach porównano z normami na poziomie bezpiecznego
spożycia, a w przypadku folianów na poziomie zalecanego spożycia, opracowanymi
przez IŻŻ w Warszawie [19, 20, 22]. W celu uzyskania wartości „netto” dane doty-
czące poszczególnych produktów spożywczych i potraw zostały wprowadzone do pro-
gramu komputerowego „Dieta 2.0”, który automatycznie uwzględnił wielkości strat na
drodze technologicznej, zgodnie z zaleceniami Nadolnej i wsp. [12, 13].
Wartości spożycia różniące się o ± 10% od wartości zamieszczonych w normie
przyjęto za prawidłowe. Wyniki przedstawiono w postaci wartości średnich, obliczo-
nych odchyleń standardowych (SD) oraz współczynników zmienności CV [%]. Oce-
niono również wpływ czynnika, jakim jest sezonowość, wykorzystując w tym celu
jednoczynnikową analizę wariancji i test t-Studenta na poziomie istotności α < 0,05.
Wyniki i dyskusja
Wyliczone średnie zawartości witamin z grupy B dla badanej grupy uczniów
przedstawiono w tab. 1 i 2. Otrzymane wartości wskazują, że średni poziom spożycia
tiaminy przez młodzież męską był nieznacznie wyższy niż w grupie młodzieży żeń-
skiej i wyniósł w okresie jesienno-zimowym i wiosenno-letnim odpowiednio 1,7 i 1,8
mg. W grupie dziewcząt i chłopców zaobserwowano przekroczenie normy na ten
składnik w sezonie wiosenno-letnim odpowiednio o 14 i 20%. Rzadko obserwowane są
jednak niepokojące objawy przedawkowania tiaminy. W przypadku młodzieży męskiej
w okresie jesienno-zimowym wykazano niedobory ryboflawiny na poziomie ok. 15%
w stosunku do normy i ilość spożycia wynosiła 1,7 mg. Natomiast w okresie wiosen-
no-letnim odnotowano 10% nadwyżkę (spożycie 2,2 mg). Podobne wyniki uzyskane
w okresie wczesnowiosennym podaje Kosek [10], oceniając wyżywienie młodzieży
męskiej (16–20 lat), zamieszkującej wybrany, krakowski dom dziecka. W diecie żeń-
skiej odnotowano 13% nadwyżki ponad normę, a średnie spożycie wynosiło 1,8 mg
w okresie jesienno-zimowym i 2,0 mg w sezonie wiosenno-letnim. Należy tu nadmie-
nić, że znaczne przekroczenie zalecanej dziennej dawki pobrania tej witaminy może
spowodować nudności i wymioty. W badaniach Dziudy i wsp. [4] wykazano zbyt niską
podaż witamin B
1
i B
2
u uczniów obydwu płci, z przedziału wiekowego 17-20 lat, przy
czym niedobory częściej obserwowano u dziewcząt. Utrzymujący się niedobór rybo-
flawiny skutkuje opóźnieniem wzrostu, zawrotami głowy i bezsennością, zapaleniem
śluzówki oraz zmianami skórnymi. Witamina ta umożliwia funkcjonowanie układów
346
Michalina Lizoń, Renata Bieżanowska-Kopeć, Teresa Leszczyńska, Izabela Bodziarczyk
enzymatycznych i sprawnego działania układu nerwowego Bierze także udział w me-
tabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów [2, 3]. Zadowalającą podaż witamin B
1
i B
2
u dziewcząt uzyskali w swoich badaniach Białokoz-Kalinowska i wsp. [1], którzy
uwzględnili tę samą grupę wiekową z terenu woj. białostockiego.
T a b e l a 1
Spożycie witamin z grupy B przez młodzież żeńską w sezonie jesienno-zimowym i wiosenno-letnim.
Intake of B-group vitamins by girls during the autumn-winter and spring-summer seasons.
Witamina
Vitamin
Wartość minimalna
i maksymalna
Minimal and
maximal value
x
SD
CV
Norma
Standard
[%] normy
[%] of the
standard
Sezon jesienno-zimowy / Autumn-winter season
Tiamina
Thiamin [mg]
0,5 - 3,2
1,5
0,5
33
1,4
+ 7
Ryboflawina
Riboflavin [mg]
0,4 - 3,1
1,8
0,5
28
1,6
+ 13
Niacyna
Niacin [mg]
2,7 - 45,8
16,9
6,3
37
18,0
- 6
Pirydoksyna
Pirydoxine [mg]
0,5 - 9,1
2,2
0,7
32
1,6
+ 38
Witamina B
12
Cyanocobalamin [μg]
0,7 - 18
3,6
3,0
83
2,0
+ 80
Foliany
Folic acid [μg]
108 - 808
268
66,9
25
220
+ 22
Sezon wiosenno-letni / Spring-summer season
Tiamina
Thiamin [mg]
0,7 - 4,1
1,6
0,5
31
1,4
+ 14
Ryboflawina
Riboflavin [mg]
1,0 - 6,6
2,0
0,7
35
1,6
+ 13
Niacyna
Niacin [mg]
5,9 – 35,0
16,9
5,9
35
18
- 6
Pirydoksyna
Pirydoxine [mg]
0,9 – 4,0
2,2
0,6
27
1,6
+ 38
Witamina B
12
Cyanocobalamin [μg]
1,2 - 80,4
5,3*
3,3
62
2
+ 165
Foliany
Folic acid [μg]
243 - 1464
294
91,7
31
220
+ 34
Objaśnienia: / Explanatory notes:
* - statystycznie istotne różnice w realizacji normy pomiędzy sezonami na poziomie istotności α< 0,05
/statistically significant differences in the level of fulfilling the standard between the seasons are at a level
of α< 0,05.
ZAWARTOŚĆ WITAMIN Z GRUPY B W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH MŁODZIEŻY…
347
T a b e l a 2
Spożycie witamin z grupy B przez młodzież męską w sezonie jesienno-zimowym i wiosenno-letnim.
Intake of B-group vitamins by boys during the autumn-winter and spring-summer season.
Witamina
Vitamin
Wartość minimalna i
maksymalna
Minimal and
maximal value
x
SD
CV
Norma
Standard
[%] normy
[%] of the
standard
Sezon jesienno-zimowy /Autumn-winter season
Tiamina
Thiamin [mg]
0,8 - 3,5
1,7
0,5
29
1,5
+ 13
Ryboflawina
Riboflavin [mg]
0,6 - 5,3
1,7
0,6
35
2,0
- 15
Niacyna
Niacin [mg]
6,6 - 37,5
18,2
5,7
31
22
- 17
Pirydoksyna
Pirydoxine [mg]
0,8 - 4,9
2,2
0,7
32
2,2
0
Witamina B
12
Cyanocobalamin [μg]
1,0 – 33,0
4,9
3,4
70
2,0
+ 145
Foliany
Folic acid [μg]
141 - 753
276
80,2
29
240
+ 15
Sezon wiosenno-letni / Spring-summer season
Tiamina
Thiamin [mg]
0,9 - 4,1
1,8
0,5
218
1,5
+ 20
Ryboflawina
Riboflavin [mg]
1,1 - 6,2
2,2
0,9
41
2,0
+ 10
Niacyna
Niacin [mg]
8,6 - 39,5
18,9
5,8
31
22
- 14
Pirydoksyna
Pirydoxine [mg]
1,4 - 3,7
2,3
0,4
17
2,2
+ 5
Witamina B
12
Cyanocobalamin [μg]
1,5 - 101,6
7,9*
6,3
80
2,0
+ 295
Foliany
Folic acid [μg]
192 - 1430
303
113,9
38
240
+ 26
Objaśnienia jak w tab. 1. / Explanatory notes as in Tab. 1.
Wśród witamin z grupy B największe niedobory stwierdzono w przypadku niacy-
ny. Odnotowano je zarówno w sezonie jesienno-zimowym, jak i wiosenno-letnim
w całej badanej populacji. W przypadku młodzieży żeńskiej średnie dzienne spożycie
w obydwu sezonach utrzymało stałą wartość, która wyniosła 16,9 mg. W analogicz-
nych okresach wśród młodzieży męskiej spożycie tego składnika wyniosło odpowied-
nio 18,2 i 18,9 mg. Niacyna pełni funkcję składnika dwóch koenzymów w procesie
oddychania tkankowego, a także współdziała w syntezie hormonów płciowych, dlatego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]