Zabili nas w Wigilię - mordy Ukraińców na Polakach,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zabili nas w Wigilię
Trudno zrozumieć zbrodnię popełnioną w podolskiej wsi Ihrowica 24 grudnia 1944
roku
Dlaczego do polskich domów podczas wigilijnej wieczerzy wdarli się nagle
zbrojni banderowcy z OUN–UPA i okoliczni ukraińscy chłopi, mordując, rabując i paląc?
Czym zasłużyli sobie miejscowi Polacy na tak straszne potraktowanie? Dlaczego pod
ciosami ukraińskiej siekiery zginął wyjątkowo dobry i kochający ludzi człowiek, ksiądz
Stanisław Szczepankiewicz, który przez całe lata z oddaniem leczył i pielęgnował
wszystkich chorych, bez względu na narodowość i wyznanie?
Zbrodniarzom sprzyja wszystko. Brak dokumentów (niszczyli je sami), śmierć świadków (wielu
zabili sami), upływ czasu zabierający ludziom pamięć, strachy czające się w ludzkich głowach na
każde wspomnienie, wreszcie – koszmary dręczące tych, co wiedzą.
Dla każdego Polaka jest oczywiste, że patriotyzm to rzecz chwalebna, a walka o niezawisłe
państwo jest wręcz obowiązkiem każdego. Nie powinno być jednak dla nas obojętne, jak taka
walka jest prowadzona. W przypadku nacjonalistów ukraińskich z OUN i UPA droga do
Samostijnej okazała się drogą ludobójstwa. Natchnieni sowiecką ideą rewolucji, a potem
ideami nazistowskimi postanowili oni, działając „na skróty”, przyspieszyć procesy historyczne.
Od początku poważnie rozważali zniszczenie ludności polskiej na terenach uznawanych przez
nich za ukraińskie. Idea brutalnej czystki etnicznej na tych ziemiach stanowiła wręcz istotę
nacjonalizmu ukraińskiego
Ilustracja 1: Kazimierz Litwin, syn
Franciszka, ur. w 1927 r. w Ihrowicy,
żołnierz Istrebitielnych Batalionów. W
czasie patrolu w dniu 24 grudnia 1944
r. został schwytany przez UPA, piłką do
drzewa odcięto mu głowę.
Pracujący na emigracji historyk Krzysztof Łada po dokładnym przeanalizowaniu
piśmiennictwa głównych ukraińskich działaczy nacjonalistycznych dowiódł, że idea
1 Opis zdarzeń zawarł w swych książkach naoczny świadek ludobójstwa Jan Białowąs (
Zdawało się, że pomarli,
a oni wciąż żyją
,Lublin 1995;
Wspomnienia z Ihrowicy na Podolu
,Lublin 1997;
Krwawa Podolska Wigilia w
Ihrowicy w 1944 roku
, Lublin 2003;
Pogrzeb po sześćdziesięciu czterech latach
, Lublin 2009). Jest on też
autorem opracowania „Żył i umarł dla innych. Wspomnienie o zamordowanym księdzu Stanisławie
Szczepankiewiczu, proboszczu Ihrowicy”
.
2 Tadeusz Piotrowski niezwykle trafnie zauważa, że czystka etniczna była integralnym komponentem
przygotowywanej przez OUN rewolucji. Autor ocenił intencje i charakter ideologii OUN: „Tak jak Sowieci,
mobilizowali oni chłopów ukraińskich w celu »rewolucji socjalnej« z jej integralnym komponentem: czystką
etniczną. (Być może na tym polega prawdziwe znaczenie pojęcia »nacjonalizm integralny«)”, za: T.
Piotrkowski,
Poland`s Holocaust. Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide in the Second
Republic, 1918–1947
, Jefferson, NC 1998, s. 204; K. Łada,
Pomiędzy wypędzeniem a eksterminacją. Nacjonaliści
ukraińscy wobec Polaków na Kresach
;
Musimy ich wyniszczyć, musimy oczyścić Ukrainę
,[w:] Cz. Partacz, K. Łada,
Polska wobec ukraińskich dążeń niepodległościowych w czasie II wojny światowej
, Toruń 2003, s. 71.
   eksterminacji Polaków oraz wyrzucenia pozostałej przy życiu ludności polskiej ze spornych
ziem była bardzo popularna wśród ukraińskich elit politycznych już w pierwszej połowie XIX
wiek
Pod zaborem austriackim „Zoria Hałyćkaja” zachęcała do wytępienia „polskich panów”,
pouczała chłopów, jakich narzędzi mają używać do walki: pali, drągów, toporów i siekier. 31
lipca 1848 roku na posiedzeniu unickiej Rady Świętojurskiej we Lwowie po raz pierwszy
użyto jakże popularnego później hasła: „Lachy za San!
. Z takim bagażem Ukraińcy weszli w
przełomowy dla dziejów tej części Europy Środkowej okres wojen światowych. Nie należy
więc się dziwić, że do strasznych okrucieństw na polskiej ludności, palenia, torturowania,
gwałtów doszło już u schyłku I wojny światowej i w czasie wojny polsko-ukraińskiej o Galicję
w roku 191
Najbardziej znaczącą rolę w propagowaniu nienawiści do Polaków odegrał czołowy ideolog
nacjonalizmu ukraińskiego Dmytro Doncow. Ogłoszona w roku 1926 w pracy Nacionalizm
doktryna nacjonalizmu ukraińskiego wywarła potężny wpływ na kształtowanie się postaw
młodych Ukraińców zamieszkujących Małopolskę Wschodnią: „Bądźcie napastnikami i
zdobywcami, zanim będziecie mogli stać się włodarzami i posiadaczami […] wrogość jest
nieunikniona”. Takie przesłanie to rzucenie wyzwania cywilizacji całej ludzkości. W tym sensie
pokrywało się ono ze znaną wypowiedzą Hitlera: „Silni przepędzają słabych, ponieważ pęd do
życia w jego ostatecznej postaci zawsze roztrzaska groteskowe okowy tak zwanego
humanitaryzmu, ażeby w jego miejsce mógł wystąpić humanitaryzm przyrody, która tępi
słabych, aby oczyścić miejsce dla silnych
. Jeden z rozdziałów pracy Doncowa nosi tytuł:
„Twórcza przemoc oraz mniejszość inicjatywna, jako siły porządkujące…”.
3 K. Łada, op. cit., s.69–95 i 278–304.
4 W czasie buntu Bohdana Chmielnickiego powstały hasła: „Lachy za Słucz” czy „Znajesz Lasze, po Słucz nasze”,
a w czasie II wojny światowej już nie „Lachy za San”, ale „za Wisłok”, a nawet „za Wisłę”, patrz: Cz. Partacz, K.
Łada, op. cit.,s. 7–8. Stąd też nagminne przypadki przyjmowania przez członków OUN i UPA w czasie II wojny
światowej pseudonimów: „Hajdamaka”, „Rizun”, „Hołoworiz”, „Krwawyj wyszatil”, „Polakożer”, „Żydożer”,
gloryfikowanie okrucieństwa w wierszach i pieśniach bojówek UPA. Było to tylko nawiązanie do długiej,
mrocznej tradycji.
5
L. Kulińska,
Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w
latach 1922–1939
,Kraków 2009,s. 34–39. Jednym z niedawno odnalezionych przez Rafała Sierchułę z
Poznania w „Kurierze Poznańskim” (z 30.11.1937, R. 32, nr 548) przykładów tego okrucieństwa było
zamordowanie przez Ukraińców siedmiu polskich żołnierzy pojmanych w czasie wojny polsko-ukraińskiej w
roku 1919 w Jezupolu w powiecie stanisławowskim. Przed śmiercią Ukraińcy poddali ich strasznym
torturom, po czym nagich owinęli drutem kolczastym, powiesili na stodole i spalili żywcem na oczach
mieszkańców
6 A. Hitler, Mein Kampf, München 1940, s. 557.
    Ilustracja 2: Polka mieszkająca w Ihrowicy
przy grobie ks. Stanisława
Szczepankiewicza, 2004 r.
Realizacją owej koncepcji było w czasie II wojny światowej powołanie w OUN Bandery, potem
w UPA Służby Bezpeky – terrorystyczno-policyjnego organu stosującego przemoc „lepszych
ludzi” wobec prostych i słabszych, jak choćby chłopskiej polskiej ludności cywilnej Wołynia i
Małopolski Wschodniej, ale też wobec nie dość lojalnych Ukraińców. Rozwijając swe myśli,
Doncow pisał: „Bez przemocy i żelaznej bezwzględności niczego w historii nie stworzono […]
przemoc, żelazna dyscyplina i wojna – oto metody, przy pomocy których wybrane narody szły
drogą postępu
Ilustracja 3: Miejsce budowy nowego kościoła pod wezwaniem Św.
Krzyża, Ihrowica 1938
Siłą napędową tak sformułowanej idei nacjonalizmu była ekspansja terytorialna: „pragnąc
świetności swego kraju, oznacza pragnąć nieszczęścia swoich sąsiadów [...] ekspansji swojego
7 D. Doncow, głoszący takie hasła, w czasie ostatniej wojny wcielone w czyn, nie został nigdy osądzony,
potępiony ani nawet skazany na ostracyzm – do dziś pozostaje guru skrajnych nacjonalistów ukraińskich
 kraju wyrzeka się tylko ten, u kogo całkowicie obumarło poczucie patriotyzmu [...] bowiem
gdy historia jest walką o panowanie i władzę, o wzięcie w posiadanie – to twórcza przemoc
musi odgrywać dużą rolę w tym procesie, albowiem zawłaszczanie to przede wszystkim
pragnienie pokonania”. Nie brakowało w tej ideologii wątków stricte rasistowskich.
Najbardziej bezwzględni przywódcy nacjonalizmu ukraińskiego odpowiedzialni za zbrodnię
ludobójstwa – Stefan Bandera i Roman Szuchewycz, ogłoszeni przez prezydenta Juszczenkę
„bohaterami Ukrainy”, wychowali się na tych właśnie ideach.
Fanatyzm ukraińskich nacjonalistów dał o sobie znać w II Rzeczypospolitej, gdy młodzi, często
nienależycie wyszkoleni ukraińscy chłopcy, posyłani przez bezwzględnych przywódców, szli
dokonywać napadów i zamachów terrorystycznych. Jeszcze przed powstaniem OUN został
opracowany „Dekalog ukraińskiego nacjonalisty” autorstwa Stepana Łenkawśkiego.
Obowiązkowo uczyła się go ukraińska młodzież nacjonalistyczna. Tu znajdziemy zalecenia
dotyczące postępowania z „obcoplemieńcami”, które wprowadzano w czyn, gdy tylko
nadarzyła się okazja. Oto kilka z nich:
Nie zawahasz się wykonać największego przestępstwa, jeśli tego wymagać będzie dobro
sprawy.
Nienawiścią i podstępem będziesz przyjmować wroga twojej nacji.
Będziesz dążyć do poszerzenia siły, chwały, bogactwa i przestrzeni państwa ukraińskiego,
nawet w drodze zniewolenia obcoplemieńców
.
Ilustracja 4: Jan Białowąs, autor książek o Ihrowicy przy swoim
pierwszym samochodzie w czasie usuwaniadefektów w
towarzystwie kolegów pilotów
Rosenbergowska koncepcja buforowego państwa ukraińsko-białorusko-litewskiego oraz
nadzieje rychłej rewizji obowiązujących traktatów pokojowych pobudzały tylko separatyzm
mniejszości ukraińskiej w Polsce. Podsumowując, ukraińscy działacze nacjonalistyczni w
okresie przedwojennym brali pod uwagę realizację następujących wariantów:
1) usunięcie (wypędzenie) polskiej ludności kresowej (i innych zamieszkujących Kresy,
nieukraińskich nacji),
2) ludobójczą eksterminację,
3) przymusową asymilację pozostałych
8 Zniekształconą formę podstawowego tekstu rozpowszechnił R. Drozd w publikacji pt. Ukrajińska Powstańcza
Armia, Warszawa 1998. Tekst ten cytowany jest w pełnym w oryginalnym opracowaniu II Oddziału Sztabu
Generalnego z lat 30. „Geneza i rozwój ukraińskiego ruchu wywrotowego U.W.O.–O.U.N.”, CA MSWiA, zesp.
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, sygn. R I/138 (dziś w BU IPN). Szerzej na ten temat też w: K. Łada, op.
cit., s. 69–95 oraz w pracach Wiktora Poliszczuka, w tym głównie Źródła zbrodni OUN i UPA, t. 1: Zasady
ideologiczne nacjonalizmu ukraińskiego i Ukraiński ruch nacjonalistyczny: struktura organizacyjna i
założenia programowe, Toronto 2003; Nacjonalizm ukraiński w dokumentach, cz. 1 i 2, Toronto 2002.
 Ilustracja 5: Ucieranie tortów dla gości, pracą kierowała Aurelia
Chabin - nauczycielka
Planowali dokonać tego samodzielnie lub w ścisłej współpracy z wrogami Polski, przede
wszystkim Niemcami i Rosją. Nie chcieli być jednak jedynie narzędziem. Przeciwnie, dążyli do
wykorzystania dla swoich celów ich aparatu państwowo-represyjnego
Aby zwyciężyć, musieli swoje hasła bezwzględnej walki z Polakami zaszczepić zwykłym
ludziom, często żyjącym w zgodzie, a nawet zażyłości z polskimi sąsiadami. W ruch poszła
odpowiednio ukierunkowana propaganda. Ponieważ nacjonalistom ukraińskim brakowało
racji natury politycznej, używali innych argumentów. Swą agitację oparli na podkreślaniu
gorszej pozycji społecznej i socjalnej Ukraińców oraz „wiecznej, historycznej ukraińskiej
krzywdy
Oczywiście pomijano historyczną kwestię własności czy odpowiedzialności
zaborców za wielowiekowe zacofanie województw kresowych. W takim „klasowym” podejściu
widać silną inspirację ze strony komunizmu. Nacjonaliści obiecywali ukraińskim chłopom, że
Polakom i innym „czużyńcom” ziemia i własność będą odebrane siłą i bez prawa do
odszkodowania.
Do niebywałego nasilenia mordów doszło w wojennych latach 1943–1944 – najpierw na
Wołyniu, Polesiu, a następnie w Małopolsce Wschodniej i Lubelszczyźnie, np. w
Hrubieszowskiem. Wraz z przemieszczaniem się frontu ataki na ludność polską przesunęły się
na lewy brzeg Sanu – na teren dzisiejszego województwa podkarpackiego.
Od początku wojny agitatorzy i bojówkarze z OUN wzywali Ukraińców do zabijania i
wypędzania „czużyńców”. Zbroili chłopów, szkolili, nakazywali bezwzględność. Akcje te
nasiliły się po zmianie okupacji na niemiecką. Do pozbywania się Polaków początkowo
wykorzystywali aparat przemocy okupantów, by w końcu wziąć sprawy we własne ręce. Nie
bez wpływu na rozmiary okrucieństwa pozostawała łatwość, z jaką militarne i pomocnicze
formacje ukraińskie Nachtigall, Roland czy Schutzmannschaft na niemieckim żołdzie
wymordowały wcześniej żydowską ludność Kresów. Nie wolno zapominać, że członkowie tych
„szwadronów śmierci” już w roku 1941 na Podolu, a 1942 na Białorusi unicestwiły dziesiątki
tysięcy cywilów. Rok później ci zaprawieni w masowych i wyrafinowanych zbrodniach
ukraińscy najemnicy z Szuchewyczem na czele trafili do UPA
9 Warto zapoznać się też z innymi pracami przybliżającymi zagadnienia nacjonalizmu ukraińskiego: T. Stryjek,
Ukraińska idea narodowa okresu międzywojennego. Analiza wybranych koncepcji, Wrocław 2000: A. Wróbel,
Polska i Polacy w koncepcjach współczesnych ukraińskich partii nacjonalistycznych,Warszawa 2003.
10 Szerzej na ten temat m.in. w: W. Mędrzecki, Polityka narodowościowa II Rzeczypospolitej a antypolska akcja
UPA w latach 1943–1944, [w:] Antypolska akcja OUN–UPA 1943–1944, Fakty i interpretacje, red. G. Motyka, D.
Libionka, Warszawa 2002.
11 Schooling in Murder: Schutzmannschaft Battaillon and Hauptsturmführer Roman Shukhevych in Belarus
1942, Per Anders Rudling, Ernst-Moritz-Arndt-Universität, Greifswald (Germany), ukaże sie niedługo w
    [ Pobierz całość w formacie PDF ]