Zapiski o morzu niebie i świecie, NAUKA RYSUNKU I MALARSTWA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tymon Terlecki (ur. 1905), wybitny eseista,
teatrolog, historyk literatury, krytyk,
wytworny stylista, filozof, zmarł w Oxfordzie,
UK, 6 listopada 2000.
Znanym krytykiem literackim i teatralnym oraz eseistą stał
się już we Lwowie od roku około 1930. Z Leonem
Schillerem współtworzył Wydział Reżyserii w Państwowym
Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie. W latach 1939-
1949, był redaktorem tygodnika
Polska Walcząca
, najpierw
w Paryżu a później w Londynie. Współpracował z pismami
emigracyjnymi, (głównie z
Wiadomościami
w Londynie),
organizował imprezy i dyskusje literackie. Był profesorem
Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO) w Londynie.
W latach 1964-1972, wykładał literaturę polską i
teatrologię na uniwersytecie w Chicago w Stanach
Zjednoczonych.
Był autorem licznych publikacji i wielu książek, szczególnie
o wielkich ludziach teatru - aktorach i reżyserach. Kreślił
słowem bardzo żywe, prawdziwe i głębokie sylwetki ludzi
(np. w książkach pt.
Rzeczy teatralne
i
Wśród swoich.
).
Szczególnie cenny jest jego portret Leona Schillera. Napisał
trzy znakomite prace o Wyspiańskim, opublikowane również po angielsku, oraz dłuższy esej o śmierci
Mickiewicza (
Śmierć patetyczna.
). Był również stałym współpracownikiem Encyclopaedia Britannica.
Wspaniałą stylistykę Tymona Terleckiego znakomicie opisał niedawno Andrzej Józef Dąbrowski w
artykule
na 95-lecie Tymona Terleckiego ("Daj nam trochę złota, Tymonie",
Przegląd Polski
- dodatek do
Nowego Dziennika,
Nowy Jork, 18 sierpnia 2000). Oto początkowy fragment tego artykułu:
"O gdybym choćby w części mógł pisać tak jak on! Jakaż elegancja
języka, jakaż umiejętność obrazowania, jakiż talent do malowania
portretów! Ileż tam tonów, półcieni, ćwierćcieni i jakaż harmonia z
modelem! Każdy z nich niesie własną barwę, którą mistrz potrafi
rozmalować, każdy z nich ma własną aurę, w którą potrafi się
wczytać, ba, i określić. To wielka sztuka.
Portrety Terleckiego to jednak nie tylko malowanie słowem, to także muzyka. Górują
tony dynamiczne, zwarte, przechodzące w chwili wzruszenia w piano, a nawet
pianissimo, rzadko w forte. I wreszcie kompozycja, zgodna z regułami wzorcowej
dramaturgii - ekspozycja, zawiązanie sprawy, punkt kulminacyjny, rozwiązanie, finał. To
są właściwie portrety w ruchu, które odbiera się jak syntezy dramatyczne. To je odróżnia
od portretów, które wyszły spod ręki Czesława Miłosza czy Jana Lechonia. Pierwsze są
przepytywaniem pamięci, drugie zapisem emocji, mówiąc w największym uproszczeniu,
rzecz jasna."
Andrzej Józef Dąbrowski
Poniżej zamieszczamy krótki wybór wytwornej prozy Tymona Terleckiego (tytuł
pochodzi ode mnie),
a w następnym artykule tych
Zwojów,
jeden z jego tekstów o Stanisławie
Wyspiańskim.
Andrzej Kobos
ZAPISKI O MORZU, NIEBIE I ŚWIECIE
TYMON TERLECKI
Morze wydaje się najbardziej metafizycznym żywiołem widzialnego świata. Nie
jest samowystarczalne, nie ma pełnej indywidualności, przedstawia "stosunek
odniesienia" do czegoś innego. Istnieje w nieprzerwanym sprzęgu, w
śmiertelnym uścisku z niebem. Trwa w urzeczeniu, w hipnozie, w straszliwej
bezsennej tęsknocie, aby stać się niebem.
Holgen Drachmann:
Widok morza,
Skagen, Dania, cca. 1870.
*
Patetyczność, bolesność spętania morza z niebem. Nic, co się dzieje na niebie,
nie przechodzi bez śladu w morzu. W morzu nie dzieje się nic - prócz utajonego
życia alg ale i dziwotworów morskich - co by nie było natchnione przez niebo.
*
Można myśleć, że morze jest parabolą doli ludzkiej. "La condition humaine"
przełożona na olbrzymi obraz przyrodniczy i monumentalny symbol.
*
Morze i niebo: niemożność znalezienia wyrazu i forma doskonała, ostateczna.
Morze w Skummeslöv, Szwecja.
(fot. Andrzej Kobos)
*
Morze i niebo: doczesność i absolut.
*
Morze i niebo: księżyc, który podniósł bunt i chce się stać słońcem.
*
P.S. Kröyer:
Widok morza,
Skagen, Dania, 1882.
Morze, czyli forma wyrazu - nieznużona i nieukojona.
*
Morze, czyli aspiracja do anielstwa.
*
Zadziwia mnie i niepokoi dwoistość kształtu mew, dwuznaczność ich istnienia,
jakieś obojnactwo. Po ziemi obnoszą trywialną brzydotę. W powietrzu, między
morzem a niebem, pośrodku olbrzymiego napięcia, pośrodku olbrzymiego
dramatu - rozpinają się w kształt nieskazitelnej ale bezradnej piękności.
*
Kormorany. Rozkrzyżowują czarne, secesyjne skrzydła na skałach oddalonych
od brzegu. Wśród mewiego pospólstwa, pośrodku dziecinnego kwilenia i
bezradnej żarłoczności, wydają się udręczone, kassandryczne w swoim
milczeniu i żałobności.
*
Morze w dzień wietrzny: Szklane bukiety, wieńce z piany rozkwitają na podziw
jednej sekundy. Każda unosi z sobą kształt i obraz stworzony na chwałę jej
urodzin i na żałobę jej śmierci.
*
Morze w Kåseberga, Szwecja.
(fot. Andrzej Kobos)
Morze w dzień pogodny: słodka bławość, cienko srebrzona niebieszczyzna
obejmuje przybrzeżne skały i - na przeciwnym krańcu jednoczy się z niebieskim
widnokręgiem. Ale poszedłszy bliżej, czuje się utajony spazm, ściszone łkanie,
które za chwilę wybuchnie zwykłą skargą, że i to nie jest jeszcze to o co idzie, że
i to nie jest ciągle spełnieniem ostateczności.
*
Burza morska: gigantyczne, wściekłe skoki, natarcia natężone do kręgu siły,
odbijanie się od dna rozszałego zapamiętania, aby wyskoczyć, wznieść się ponad
siebie, minąć punkt fatalny, za którym można by się uskrzydlić, wysklepić w kulę
błogiego spokoju - stać się niebem, uciszyć się i oniemieć.
*
[ Pobierz całość w formacie PDF ]