Zarządzanie środowiskiem,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zarządzanie
środowiskiem
Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej
Materiały przygotowawcze
I.
TEORETYCZNE PODSTAWY NAUKI O ZARZĄDZANIU
ŚRODOWISKIEM
1.1.Zmiana paradygmatu nauki
Nauka rozwija się cyklicznie – kolejno po sobie występują dwie fazy (T. Kuhn):
1)
Faza rewolucji naukowej
– w czasie której zostaje sformułowany paradygmat nauki,
2)
Faza normalnego rozwoju nauki
– oparta na obowiązującym paradygmacie.
Teorie naukowe do końca lat siedemdziesiątych XX w. kształtowały się pod
przemożnym wpływem paradygmatu newtonowsko-kartezjańskiego, zwanego
paradygmatem deterministyczno-mechanistycznym.
Newton zakładał skrajnie
zdeterminowany obraz ruchu wszystkich ciał, czas niezależny od materii i płynący zawsze w
jednym kierunku oraz statyczność świata. Kartezjusz eksponował redukcjonizm (możliwie
największy rozkład każdego problemu na oddzielne części).
Ten paradygmat zdominował nie tylko nauki przyrodnicze, ale także założenia i
metody badawcze ekonomii. Pod jego wpływem kształtowały się systemy zarządzania.
Takie rozumowanie pozwalało przyjmować następujące założenia teoretyczne:
1)
Przyczyna jest skutkiem zajścia (warunkowość),
2)
Takie same przyczyny wywołują takie same skutki (jednoznaczność),
3)
Skutki są zależne od przyczyny (jednostronność),
4)
Skutek nie tworzy przyczyny, lecz to ona go „wytwarza” (stałość i genetyczność
związku).
Założenia te służyły opracowywaniu modeli społeczno-gospodarczych, w których
gospodarkę – zarówno na szczeblu państwa, jak i przedsiębiorstwa – traktowano jako system
zamknięty, racjonalny i zrównoważony.
Na kształtowanie się systemów i technik zarządzania szczególny wpływ wywarł
model doskonałej konkurencji, oparty na następujących założeniach:
1)
Istnienia dostatecznego rozproszenia popytu i podaży,
2)
Jednorodności wymienianych produktów,
3)
Swobody tworzenia i likwidowania przedsiębiorstw,
4)
Racjonalności jednostek gospodarujących,
5)
Bierności ekonomicznej państwa,
6)
Doskonałej podzielności dóbr i czynników produkcji,
7)
Doskonałej mobilności czynników produkcji,
8)
Doskonałej informacji.
Model ten jednak niedostatecznie odwzorowuje rzeczywistość. Obecnie założenia te
są mocno krytykowane ze względu na fakt, że stanowiły jedną z ważnych przyczyn kryzysu
ekologicznego.
W wyniku gwałtownego rozwoju nauk sformułowano nowy
paradygmat
ewolucyjno-dynamiczny
, ukształtowany dzięki:
1)
Teorii ewolucji – wg Darwina to kierunkowy proces zmian w strukturze świata
ożywionego; wg Spencera to powszechne prawo rozwoju pojedynczego organizmu ale
i całego wszechświata.
2
2)
Prawu entropii – R. Clausiusa, który zakwestionował odwracalność procesów i
otworzył drogę do poszukiwania nowego kryterium efektywności w ekonomii,
uwzględniający fizykalny charakter większości procesów gospodarczych i
stanowiącego uzupełnienie pieniężnych analiz wartościowych.
3)
Teorii względności – A. Einsteina, z której wynika, że czas i przestrzeń nie są
absolutne, lecz względne, zależne od układu odniesienia – dowiedziono w ten sposób,
że żadne zdarzenie nie istniej samodzielnie.
4)
Teorii systemów – dowiedziono, że im bardziej skomplikowaną strukturę ma system,
tym bardziej wzrasta liczba elementów, które mogą decydować o zachowaniu się
całości.
5)
Koncepcji chaosu deterministycznego – wg której wszystkie dynamiczne systemy, o
więcej niż dwóch stopniach swobody, mogą charakteryzować się chaotycznością
zachowania, co powoduje ich nieprzewidywalność w dłuższym okresie.
Paradygmat ewolucyjno-dynamiczny przyczynił się do wyodrębnienia nowego
sposobu myślenia w ekonomii, spowodował konieczność zmian w metodzie uprawiania
ekonomii (holizm), sposobie pojmowania zakresu, wymiaru gospodarowania (globalizm),
sposobie pojmowania przedmiotu gospodarowania (ekologizm), sposobie pojmowania
człowieka jako podmiotu gospodarującego (humanizm) oraz sposobie pojmowania kryteriów
wyboru w gospodarowaniu (neoetyzm).
Holizm
oznacza, że całości nie da się sprowadzić do sumy części, ponieważ ma ona
właściwości synergiczne, których nie można wydedukować na podstawie oceny właściwości
elementów ją tworzących.
Globalizm
jest to postrzeganie rzeczywistości w wymiarze globalnym.
Ekologizm
oznacza jednakowe traktowanie teorii ekonomii kapitału, pracy i
środowiska, ich analizowanie we wzajemnym powiązaniu, a w efekcie włączenie kapitału
przyrodniczego do rachunku działalności gospodarczej.
Humanizm
oznacza troskę o ludzkie potrzeby, szczęście, godność i swobodny
rozwój człowieka, a także konieczność zapewnienia właściwych przyrodniczych elementów
jakości życia, odpowiedniej niszy ekologicznej, niezbędnej dla jego rozwoju osobistego i
rodzinnego.
Neoetyzm
oznacza konieczność rozwiązywania problemów ekonomicznych,
społecznych i ekologicznych, przy zastosowaniu narzędzi etycznych.
1.2.Rozwój ekonomii środowiska
Ekonomia
to nauka o gospodarowaniu.
Gospodarowanie
to kształtowanie relacji
między zasobami (środowiskiem), kapitałem i pracą. Teoria ekonomii nigdy nie zajmowała
się równomiernie wszystkimi trzema aspektami gospodarowania – zdominowała ją teoria
kapitału.
Można udowodnić tezę, że zachwianie proporcji w rozwoju teorii kapitału, pracy i
środowiska doprowadziło do ogromnego kryzysu społecznego i rewolucji socjalistycznej oraz
do globalnego kryzysu ekologicznego.
Już w pracach W. Pettego, R. Cantillo, fizjokratów, J.S. Milla, J.B.Saya i in.
J.S.
Mill
był pierwszym ekonomistą, który wyszedł poza tradycyjne pojmowanie środowiska jako
3
źródła zasobów naturalnych. W swoich pracach docenił znaczenie środowiska dla jakości
życia człowieka, eksponując jego walory rekreacyjne, psychologiczne i estetyczne.
J.B. Say
wprowadził pojęcie usług produkcyjnych czynników naturalnych, podkreślił możliwość
oszczędzania zasobów pracy i kapitału, dzięki racjonalnemu wykorzystaniu sił przyrody.
Ekonomia środowiska
rozwija się jednak dopiero od lat siedemdziesiątych XX w.
Zarządzanie środowiskiem wykorzystuje problem
internalizacji efektów zewnętrznych
.
Efekty te, jako korzyści i niekorzyści, powstające w związku z korzystaniem ze środowiska,
zostały dostrzeżone już w pierwszej połowie XX w. nie doceniono jednak wtedy wpływu tych
korzyści i niekorzyści na ogólną efektywność gospodarowania. Błędność takiego poglądu
zaczęła uwidaczniać się w miarę pogarszania się jakości środowiska przyrodniczego. Nie
ulega wątpliwości, że decyzje gospodarcze, podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów
gospodarczych, mogą powodować i najczęściej powodują takie zmiany w środowisku, które
bezpośrednio oddziałują na możliwości produkcyjne i konsumpcyjne innych podmiotów, a
ściślej – na koszty ich funkcjonowania i osiągany zysk.
Wynika stąd potrzeba internalizacji efektów zewnętrznych, włączenia ich do
kosztów objętych rachunkiem ekonomicznym podmiotów gospodarczych.
Zasada internalizacji efektów zewnętrznych wywołała potrzebę badań w zakresie
ekonomicznej wyceny środowiska
. Metody wyceny można odnieść do trzech grup:
1)
Rynkowe metody wyceny ekonomicznej środowiska – określają pieniężną wartość
dobra na podstawie decyzji podejmowanych na rynku,
2)
Metody wyceny strat spowodowanych degradacją środowiska,
3)
Metody wyceny warunkowej – określają one korzyści lub straty w dobrobycie
jednostek, wynikające ze zmiany jakości środowiska lub zmiany dostępności do dobra
środowiskowego.
Degradacja środowiska przyrodniczego spowodowała zainteresowanie
zależnościami, jakie zachodzą między eksploatacją i zanieczyszczeniem środowiska a
wzrostem gospodarczym. Tworzone są modele pokazujące ścieżki
zrównoważonego i
stabilnego rozwoju gospodarki
.
Wg L. Robbinsa
ekonomia
jest nauką zajmującą się problemami alternatywnego
wykorzystania różnych czynników wytwórczych, zawsze ograniczonych ilościowo i
mających niejednakową produktywność.
Ekonomia środowiska
podjęła badanie
„ograniczoności” szeroko rozumianych warunków ekologicznych, w jakich odbywa się
proces gospodarowania. Dotyczy to ograniczoności:
1)
Podstawowych zasobów naturalnych i nośników energii niezbędnych do kontynuacji
procesu wzrostu gospodarczego,
2)
Podstawowych komponentów środowiska decydujących o jego jakości,
3)
Dobra, jakim jest czyste środowisko, jego różnorodność genetyczna, gatunkowa i
ekosystemowi.
Teoria ekonomii środowiska wskazuje wiele narzędzi sterowania rozwojem
społeczno-gospodarczym przy żądanej jakości środowiska. Zaleca m.in. szersze
uwzględnianie ocen o charakterze politycznym, tworzenie sprawnego mechanizmu substytucji
technologiczno-cenowej. Dowiedziono, że wzrost ceny zasobu naturalnego ponad marginalny
koszt jego wydobycia (odnawiania, uprawy) jest ograniczony kosztem wprowadzenia tzw.
technologii cienia, umożliwiającej pozyskanie substytutu.
4
Ekorozwój
to nowa strategia rozwoju, obejmująca wymiar ekonomiczny,
ekologiczny i społeczny. Ekorozwój jest rozumiany jako realizacja określonej wiązki
społecznie pożądanych celów, takich jak:
1)
Wzrost realnego dochodu na osobę,
2)
Poprawa stanu zdrowotnego i poziomu wyżywienia,
3)
Równy dostęp do zasobów środowiska,
4)
Poprawa poziomu wykształcenia.
Podstawowym elementem składowym koncepcji ekorozwoju jest kategoria
trwałości, samopodtrzymywania rozwoju. Oznacza ona, że gospodarka, środowisko i
społeczeństwo powinny rozwijać się w możliwie jednakowym tempie w nieskończonym
praktycznie horyzoncie czasowym.
A.
Okres rozwoju przemysłowego
GOSPODARKA
SPOŁECZEŃSTWO ŚRODOWISKO
B.
Ekorozwój na obszarach o dobrym stanie środowiska
GOSPODARKA
SPOŁECZEŃSTWO ŚRODOWISKO
constans
C.
Ekorozwój na obszarach zdegradowanych
GOSPODARKA
SPOŁECZEŃSTWO ŚRODOWISKO
Dynamika:
wzrostu
spadku
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]