Zagr Chemiczne-W domu, Ocena Ryzyka-mat. pomocnicze, Zagrożenia w pracy-PDF
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE...
LEKCJA 2
Temat: „Pamiętaj chemiku młody …”
– czyli chemiczne zagrożenia zdrowia i życia
Formy realizacji:
•
Œcie¿ka miêdzyprzedmiotowa – lekcja chemii.
Cele szczegółowe:
•
uœwiadomienie uczniom, ¿e substancje chemiczne s¹ wszechobecne w naszym codziennym ¿yciu,
•
prezentacja substancji chemicznych znajduj¹cych siê w ka¿dym domu (proszki do prania, p³yny do zmywania,
farby, kosmetyki, ¿ywnoœæ itp.),
•
uœwiadomienie uczniom szkodliwoœci substancji chemicznych,
•
kszta³towanie umiejêtnoœci rozpoznawania zagro¿eñ chemicznych,
•
prezentacja zagro¿eñ chemicznych (oparzenia, zatrucia itd.),
•
prezentacja sposobów udzielania pierwszej pomocy w sytuacjach zagro¿enia chemicznego,
•
prezentacja sposobów oznaczania substancji chemicznych.
Cele operacyjne:
Po zakoñczeniu zajêæ uczeñ:
•
rozpoznaje w swoim otoczeniu substancje chemiczne,
•
potrafi nazwaæ szkodliwe substancje chemiczne,
•
wie, co to znaczy substancja: ¿r¹ca, truj¹ca, ³atwopalna, wybuchowa, rakotwórcza, szkodliwa, uczulaj¹ca,
dra¿ni¹ca,
•
potrafi podaæ przyk³ady takich substancji,
•
wie, co to znaczy substancja niebezpieczna dla œrodowiska,
•
wie, w jaki sposób oznakowane s¹ te substancje,
•
wie, w jaki sposób powinny byæ transportowane takie substancje,
•
wie, jakie s¹ skutki kontaktu z tak¹ substancj¹,
•
wie, co nale¿y zrobiæ w przypadku kontaktu z tak¹ substancj¹.
Metody nauczania:
•
problemowo-aktywizuj¹ca,
•
problemowa,
•
eksponuj¹ca.
Pomoce dydaktyczne:
•
foliogramy nr 3-10 (plansze),
•
tabele,
•
opakowania po ¿ywnoœci,
•
opakowania po odkamieniaczach, p³ynach do zmywania, po wybielaczach, proszkach do prania, œrodkach
dezynfekuj¹cych,
•
opakowania po farbach, klejach.
Formy aktywizacji uczniów:
•
praca w grupach,
•
prezentacja.
116
MODUŁ III
Spis foliogramów
Nr Tytu³
3. Jak postêpowaæ z substancjami truj¹cymi, szkodliwymi, dra¿ni¹cymi i uczulaj¹cymi oraz szkodliwymi dla œrodowiska?
4. Oznakowanie substancji niebezpiecznych.
5. Oznakowanie pojazdów przewo¿¹cych substancje niebezpieczne.
6. Dodatki do ¿ywnoœci.
7. Oznakowanie dodatków do ¿ywnoœci.
8. Chemia w kuchni.
9. Chemia w ³azience.
10. Chemia i remont.
PLAN ZAJĘĆ ZE WSKAZÓWKAMI METODYCZNYMI
L.p.
Czynnoœci
Czas
1.
Czynnoœci organizacyjne, podzia³ uczniów na grupy (5 grup)
2 min.
2.
Pogadanka, rozmowa z klas¹ – wprowadzenie nauczyciela
(foliogramy nr 3-5)
Nauczyciel:
•
informuje uczniów o zwi¹zkach niebezpiecznych,
•
wprowadza klasyfikacjê tych zwi¹zków,
•
podaje przyk³ady zwi¹zków niebezpiecznych,
•
prezentuje foliogramy z piktogramami oznaczaj¹cymi te substancje,
•
opisuje sposób transportowania zwi¹zków niebezpiecznych,
•
informuje o sposobach postêpowania z substancjami niebezpiecznymi.
Uczeñ wype³nia kartê pracy nr 1 w trakcie pogadanki nauczyciela, wpisuje nazwê
grupy zwi¹zków zgodnie z prezentowanymi przez nauczyciela piktogramami
(foliogram nr 5), podaje przyk³ady i sposoby postêpowania z takimi substancjami.
10 min.
3.
Prezentacja – chemia w ¿yciu codziennym
(foliogramy nr 6-10)
Nauczyciel prezentuje zwi¹zki chemiczne u¿ywane w domu:
1. Zwi¹zki chemiczne w produktach spo¿ywczych.
2. Inne zwi¹zki chemiczne u¿ywane w kuchni.
3. Zwi¹zki chemiczne u¿ywane w ³azience.
4. Zwi¹zki chemiczne u¿ywane przy remontach.
Uczniowie wype³niaj¹ kartê pracy nr 2 (na schematycznym planie domu wpisuj¹
nazwy zwi¹zków u¿ywanych w poszczególnych pomieszczeniach)
10 min.
4.
Zadanie w grupach.
Nauczyciel rozdaje grupom zadania. Uczniowie wykonuj¹ w grupach (z pomoc¹
nauczyciela) zadania i przygotowuj¹ materia³y do prezentacji przed ca³¹ klas¹.
10 min.
5.
Prezentacje grup
Uczniowie prezentuj¹ najbardziej popularne zwi¹zki niebezpieczne, z którymi
spotykaj¹ siê w domu, klasyfikuj¹, do jakiej grupy zwi¹zków niebezpiecznych
one nale¿¹, oceniaj¹ szkodliwoœæ i sposób postêpowania z tymi substancjami.
10 min.
6. Zadanie pracy domowej dla grup.
Prac¹ domow¹ jest wype³nienie kart pracy. Proszê zwróciæ uwagê, ¿e o niektórych
zwi¹zkach nie ma mowy na lekcjach chemii w gimnazjum, jednak¿e, poniewa¿ czêœæ
uczniów mo¿e skoñczyæ swoj¹ edukacjê na poziomie gimnazjum i ze wzglêdu na du¿¹
szkodliwoœæ tych¿e zwi¹zków (np. fenol, toluen, sk³adniki kosmetyków), informacja
o tych zwi¹zkach powinna dotrzeæ do uczniów ju¿ na tym etapie edukacyjnym.
Jest to praca domowa w grupach, wiêc uczniowie mog¹ w domu skorzystaæ
z innych Ÿróde³ informacji ni¿ podrêczniki.
3 min.
117
ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE...
MATERIAŁ POMOCNICZY DLA NAUCZYCIELA
Chemia jest jedn¹ z nauk, która zanotowa³a w ostatnim wieku ogromny postêp. Nowoczesne technologie i spadek
kosztów wytwarzania zwi¹zków chemicznych spowodowa³y, ¿e w naszym otoczeniu pojawi³o siê wiele takich, które, choæ
s¹ potrzebne, nios¹ ze sob¹ bardzo niepo¿¹dane dla nas skutki. Niektóre substancje chemiczne maj¹ w³asnoœci ¿r¹ce,
truj¹ce, s¹ ³atwopalne lub wrêcz wybuchowe. Niew³aœciwe obchodzenie siê z takimi substancjami mo¿e doprowadziæ
do œmierci lub ciê¿kiego uszkodzenia cia³a. S¹ równie¿ inne substancje chemiczne, które mog¹ wywo³ywaæ uczulenia,
dra¿niæ oczy lub skórê, sprzyjaæ takim chorobom jak rak, ograniczenie rozrodczoœci lub mutacje genowe.
1. Substancje chemiczne, substancje niebezpieczne.
Niebezpiecznymi nazwano te substancje chemiczne, które w wyniku kontaktu z organizmem cz³owieka zagra¿aj¹
jego zdrowiu lub ¿yciu b¹dŸ dzia³aj¹ szkodliwie na œrodowisko.
Niebezpieczne substancje chemiczne w zale¿noœci od rodzaju stwarzanych przez nie zagro¿eñ i w³aœciwoœci fizyko-
chemicznych zosta³y przedstawione w poni¿szej tabeli:
Klasa
Charakterystyka
Przyk³ady
Piktogram
Substancje
o w³aœciwoœciach
wybuchowych.
Stwarzaj¹ mo¿liwoœæ wybuchu
na skutek wstrz¹sów, uderzenia,
tarcia lub zetkniêcia z powietrzem.
Azotan (V) etylu;
Azotan (V) celulozy (zaw. powy¿ej 12,6% N);
Azydek o³owiu (II); Nadtlenek benzoilu;
Piorunian rtêci (II)
Substancje
o w³aœciwoœciach
utleniaj¹cych.
Maj¹ w³aœciwoœci zapalne b¹dŸ
mog¹ wywo³aæ po¿ar w zetkniêciu
z materia³ami palnymi.
Chromian (VI) potasu; Kwas azotowy (V);
Manganian (VII) potasu; Nadtlenek wodoru;
Tlenek chromu (VI)
Substancje
³atwopalne.
Nale¿¹ do nich gazy palne
w normalnych warunkach
temperatury i ciœnienia oraz ciecze
o temperaturze zap³onu poni¿ej
0°C, temperaturze wrzenia nie
przekraczaj¹cej 35°C.
Alkany od C1 do C4;
Chloroetan;
Etyn;
Tlenek wêgla;
Wodór
Substancje
toksyczne.
W wyniku spo¿ycia, wdychania
lub kontaktu ze skór¹ dzia³aj¹
bardzo toksycznie b¹dŸ wywo³uj¹
bardzo powa¿ne nieodwracalne
zmiany w stanie zdrowia.
Kwas cyjanowodorowy i jego sole;
Kwas fluorowodorowy;
Fosfor bia³y.
Wiêkszoœæ zwi¹zków rtêci
(rozpuszczalnych w wodzie).
Substancje:
– szkodliwe
– uczulaj¹ce
– dra¿ni¹ce.
Nale¿¹ do nich substancje
dzia³aj¹ce szkodliwie na zdrowie
cz³owieka, dzia³aj¹ce na uk³ad odd-
echowy lub skórê, wywo³uj¹ce stan
zapalny skóry, dzia³aj¹ dra¿ni¹co
lub uszkadzaj¹ uk³ad oddechowy.
Chlorek amonu; Jod; Manganian (VII)
potasu; Kwas szczawiowy;
Tlenek manganu (IV). Formaldehyd;
Kobalt; Siarczek i tlenek kobaltu (II).
Chlorek wapnia; Chromian (VI) potasu;
Wêglan sodu.
Substancje
¿r¹ce.
S¹ to substancje, które
w kontakcie ze skór¹ powoduj¹ jej
oparzenia.
Fosfor bia³y; Kwasy: azotowy (V);
fluorowodorowy; siarkowy (VI); solny;
Nadtlenek wodoru; Roztwór amoniaku;
Sód; Wodorotlenek potasu i sodu.
Substancje
niebezpieczne
dla œrodowiska.
Naruszaj¹ równowagê biologiczn¹
œrodowiska.
DDT; Pentachlorofenol;
2,4,5-trichlorofenol;
Octan trifenylocyny.
118
MODUŁ III
Substancje zakwalifikowane do jednej z tych klas mog¹ byæ sprzedawane i nabywane tylko wtedy, gdy maj¹ karty charak-
terystyki, i gdy etykiety na ich opakowaniach zawieraj¹ oznakowania, na które sk³adaj¹ siê:
•
znak ostrzegawczy wraz z jego znaczeniem,
•
symbol ostrzegawczy,
•
wskazówki o rodzaju zagro¿enia,
•
wskazówki dotycz¹ce prawid³owego postêpowania.
2. Transport substancji niebezpiecznych
Pojazdy samochodowe oraz wagony kolejowe przewo¿¹ce niebezpieczne substancje oznakowane s¹ prostok¹tnymi,
pomarañczowymi tablicami z czarnym napisem cyfrowym (w postaci u³amka) - okreœlaj¹cym rodzaj substancji niebez-
piecznej.
Numer rozpoznawczy rodzaju niebezpieczeñstwa sk³ada siê z dwóch lub trzech cyfr.
Pierwsza cyfra
Druga i trzecia cyfra
RODZAJ NIEBEZPIECZNEGO MATERIA£U
RODZAJ NIEBEZPIECZEÑSTWA,
STOPIEÑ ZAGRO¯ENIA
2 - gaz,
0 – brak dodatkowego zagro¿enia,
1 РwybuchowoϾ,
2 РzdolnoϾ wydzielania gazu,
3 – ³atwa zapalnoœæ,
5 – w³asnoœci utleniaj¹ce,
6 РtoksycznoϾ,
8 – dzia³anie ¿r¹ce,
9 – niebezpieczeñstwo gwa³townej
reakcji
3 - materia³ ciek³y zapalny,
4 - materia³ sta³y zapalny,
5 - materia³ utleniaj¹cy,
6 - materia³ ¿r¹cy.
Podwójna cyfra oznacza intensywnoœæ g³ównego niebezpieczeñstwa, np. 66.
X - oznacza absolutny zakaz kontaktu danego materia³u z wod¹.
numer rozpoznawczy
rodzaju niebezpieczeñstwa
numer rozpoznawczy
materia³u
3. Chemia w domu
Dom kojarzy siê z ciep³em i bezpieczeñstwem. Jednak nawet w naszych domach czyha na nas „chemiczne”
zagro¿enie. Szkodliwe substancje znajduj¹ siê w jedzeniu, napojach, proszkach do prania, p³ynach do mycia okien itp.
Musimy mieæ œwiadomoœæ stosowania tych substancji i umiejêtnoœæ unikania tych naprawdê szkodliwych.
Cytat z opakowania napoju ch³odz¹cego:
S³odzony aspartamem i acesulfamem-k, C4. Sk³ad: ...aromat identyczny z naturalnym, guma arabska (...)
regulator kwasowoœci (...) kwas askrobiowy, substancja klaruj¹ca, konserwowany chemicznie benzoesanem
sodu. Napój zawiera fenyloalaninê, nie mo¿e byæ spo¿ywany przez ...
119
ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE...
3.1. Chemia spo¿ywcza
Na opakowaniach produktów spo¿ywczych od pewnego czasu znajdujemy oznaczenia substancji rozpoczynaj¹ce siê
liter¹ E z przypisan¹ jej liczb¹. Symbolem E, zgodnie z dostosowywaniem ustawodawstwa polskiego do norm europej-
skich, oznacza siê dodatki do œrodków ¿ywnoœciowych.
W Polsce stosowanie dodatków reguluje rozporz¹dzenie ministra zdrowia z 27 grudnia 2000 roku, które ustala
miêdzy innymi wykaz substancji dodatkowych dozwolonych, dodawanych do œrodków spo¿ywczych i u¿ywek wg
numerycznego systemu oznaczeñ Unii Europejskiej. Dodatków do ¿ywnoœci jest bardzo du¿o. Wykaz zawiera ok. 300
pozycji. Dzieli siê je na 24 grupy wed³ug funkcji, które pe³ni¹ – najwa¿niejsze z nich to:
•
barwniki;
•
aromaty;
•
substancje konserwuj¹ce;
•
przeciwutleniacze;
•
kwasy i regulatory kwasowoœci;
•
substancje stabilizuj¹ce i emulguj¹ce;
•
substancje zagêszczaj¹ce i ¿eluj¹ce;
•
substancje klaruj¹ce;
•
rozpuszczalniki ekstrakcyjne;
•
substancje wzmacniaj¹ce zapach i smak;
•
substancje wzbogacaj¹ce;
•
substancje do stosowania na powierzchniê;
•
substancje s³odz¹ce;
•
substancje spulchniaj¹ce.
BARWNIKI:
zwi¹zki chemiczne silnie absorbuj¹ce energiê promieniowania elektromagnetycznego, g³ównie w zakresie
widzialnym i maj¹ce zdolnoœæ trwa³ego ³¹czenia siê z barwionym materia³em; s³u¿¹ do barwienia m.in. w³ókien, tworzyw
sztucznych, skóry, papieru, ¿ywnoœci, np.:
Symbol
Nazwa polska
Uwagi
Stosowanie
E150a
Karmel
napojom nadaje barwê
brunatn¹,
wypiekom – a¿ do czarnej
podstawowy barwnik coca-coli i podobnych
napojów, w du¿ych iloœciach w ka¿dym
s³odkim cieœcie, dodatek do kawy Inka
KONSERWANTY
– substancje chemiczne przed³u¿aj¹ce wartoœæ konsumpcyjn¹ ¿ywnoœci przez zapobieganie zmianom
wywo³ywanym przez czynniki biologiczne (drobnoustroje) i fizykochemiczne (utlenianie), np.:
Symbol
Nazwa polska
Uwagi i stosowanie
(w nawiasach przy nazwie
œrodka spo¿ywczego podano
dopuszczalne iloœci substancji konserwuj¹cej w mg/kg)
E210
Kwas benzoesowy
majonezy, marynaty, konserwy warzywne i owocowe, sa³atki,
przetwory owocowe, pomidorowe, rybne, sosy warzywne (1000),
margaryna, t³uszcze cukiernicze itp.(1000), napoje gazowane (300)
E211
Benzoesan sodu
E220
Dwutlenek siarki
(bezwodnik kwasu
siarkawego, SO
2
)
Siarczyn sodu
powid³a, d¿emy, soki owocowe wysokos³odzone, koncentrat i przecier
pomidorowy (125), ¿elatyna spo¿ywcza (750), wino i miody pitne
(200), piwo (20), chrzan tarty i musztarda (250), suszone owoce –
morele, gruszki i œliwki (2000)
E221
E249
Azotyn potasu
wêdzonki, peklowane wêdliny i peklowane konserwy miêsne
sterylizowane i pasteryzowane (125, ³¹cznie azotany i azotyny),
konserwy sterylizowane (20-wy¿sza temperatura obróbki)
E250
Azotyn sodu
120
[ Pobierz całość w formacie PDF ]