Zaopatrzenie ortopedyczne. T. Mysliborski(1), FIZJOTERAPIA, Zaopatrzenie Ortopedyczne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dr med. Tadeusz Myśliborski
Zaopatrzenie ortopedyczne
(protetyka i ortotyka)
Podręcznik dla Wydziału Biomechaniki
Medycznego Studium Zawodowego
Wydanie IV uzupełnione
BIBLIOTEKA
Warszawa 1985
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
Podręcznik dla średnich szkół medycznych, zatwierdzony przez Centrum Doskonalenia
Nauczycieli i Średnich Kadr Medycznych pismem nr CD.-022/38/84 z 24 VIII 1984 r.
) Copyright by Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1985
Spis treści
i. Narząd ruchu, jego struktura i funkcja
5
II. Protetyka i ortotyka kończyn dolnych
g
Redaktor Teresa Leżańska
Redaktor techniczny Ilona Kalinowska
Korektor Andrzej Arustowicz
Bicmechaniczne podstawy funkcji podpórczej i lokomocyjnej
Stabilizacja kończyn w obciążeniu
g
Zachowanie równowagi
12
Chód po płaszczyźnie poziomej
13
Amputacje w obrębie kończyny dolnej
u
Projekt okładki Marian Gostyńskt*
1
Kikut poamputacyjny
17
Pielęgnacja kikuta
19
Protezy kończyny dolnej
24
Protezowe zaopatrzenie kikuta stopy
25
Protezowe zaopatrzenie kikuta golem
26
Zaopatrzenie protezowe kikuta nda
3
3
Stabilizacja miednicy podczas obciążania
prote
z
y
3
5
Funkcja podpórczo-ruchowa protezy uda
36
Utrzymanie protezy na kikucie
39
Zaopatrzenie protezowe w przypadku całkowitej ampuLacji kończyny . .
42
Konserwacja protez kończyny dolnej
46
Zaopatrzenie
protezowe
u
dzieci
4?
Zaopatrzenie protezowe u osób w wieku podeszłym
48
Zaopatrzenie
ortotyczne
kończyny
dolnej
49
Ortotycrae zaopatrzenie stopy
52
Części składowe normalnego obuwia
52
Obuwie na stopę prawidłową
53
Specjalne uzupełnienia normalnego obuwia
5*
Obuwie profilaktyczne
56
Obuwie korygujące zniekształcenia stóp
57
Obuwie dostosowane do zniekształcenia
69
Obuwie wyrównujące skrócenie kończyn
•. . . . 61
Ocena wykonanego obuwia
63
Zadania ortotyki w leczeniu wad wrodzonych
6
*
Zadania ortotyki w niedomodze strukturalnej kończyny
65
ISBN 83-200-0983-9
Zadania
ortotyki
w
dysfunkcji
zespołu
motorycznego
70
Zadania ortotyki w zaburzeniach funkcji po uszkodzeni rdzenia kręgowogo
76
Zadania ortotyki w porażeniach połowiczych
62
Zadania ortotyki w dziecięcym porażeniu mózgowym . . . . . . .
85
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1935
Wydanie IV. Nakład 10 000+2ZS
egt.
Objstoić
ufc.
wjd. 10.8 — B.7S arŁ. druk.
v
orudnJu 1981 r. podpUłóo do druku I druk ukonciaao w p«idxieinil»
1985 [. Zamówieni, nr 1038-K-SŁ K-JO
Cieszyńska Drukarnia Wydawnicza
IIL Protetyka 1 ortotyka kończyn górnych
8
Charakterystyka funkcjonalna kończyny gó
r
ne
j
»
Anatomia funkrjon-ilaa kończyny górnej
9J
Amputacje w obrębie kończyn górnych
"9
3
Źródła energii ruchowej w protezach kończyn górnych . . . 101
Czynne przyrządy chwytne i uchwyty bierne .... .105
Uchwyt stawu nadgarstkowego protezy log
Protezowy sław łokciowy 108
Lej kikutowy protezy 113
Zawieszenia i układy sterujące , . 117
Problemy protezowania kończyn górnych w złożonym kalectwie 126
Zaopatrzeni!' protezowe vi dzieci ... 127
Zasady oceny protez kończyny górnej .... ... 128
Zaopatrzenie ortotyczne kończyny górnej 130
Stabilizacja struktur anatomicznych ..,..,. . , ... 131
Kontrolowana korekcja ontolyczna , . 133
Kontrola ruchów przy wybiórczej niedomodze układu motoiyczn^yo . . . 135
Substytucja orlolyczna itinkcji ruchowej kończyny górnej
I
Narząd ruchu, jego struktura
i funkcja
131}
Jedną z podstawowych funkcji ustroju ludzkiego jest ruch. Umożliwia
on człowiekowi dokonywanie zmian położenia ciała, przemieszczania
siej w przestrzeni (chód, skoki, podciąganie się na rękach, pływanie itp.},
wykonywanie wielu czynności, związanych z zachowaniem ważnych dla
ży/Cia funkcji biologicznych, z wykonywaną pracą, z dostosowywaniem
środowiska do potrzeb człowieka. Realizujący te funkcje złożony układ
ruchowy, zwany też narządem ruchu, obejmuje struktury kostne i mięś­
niowe kręgosłupa oraz kończyn, a więc praktycznie większą część ciała.
Wykazuje on wysoki stopień integracji z innymi ważnymi dla życia ukła­
dami, a w szczególności z ośrodkowym układem nerwowym, sprawują­
cym w tym związku funkcje nadrzędne.
Dlatego tez należy rozpatrywać narząd ruchu nie tylko jako wieloczło­
nowy układ mechaniczny, dysponujący wieloma stopniami swobody ru­
chów w stawach, lecz jako złożony zespół elementów podpórczych i ru­
chowych, sterowany, kontrolowany i koordynowany przez ośrodkowy
układ nerwowy oraz zależny energetycznie od wydolności układu krą-
żeniowo-oddechowego.
Do wywołania pojedynczego, prostego ruchu konieczne jest współ­
istnienie dwóch sprawnych elementów anatomicznych: mięśnia zdolnego
do skurczu pod wpływem impulsu ze strony neuronu ruchowego oraz
układu dźwigniowego, przetwarzającego ten skurcz na efektywny ruch.
Najprostszy układ dźwigniowy stanowią dwie kości długie połączone
stawem (para kinematyczna). Układ kostno-stawowy składa się z wielu
par kinematycznych, tworzących łańcuchy kinematyczne. Poddawane
działaniu sił mięśniowych oraz sił zewnętrznych, umożliwiają one pod­
parcie masy ciała w pozycji pionowej, przemieszczanie jej w przestrzeni
oraz wykonywanie licznych prostych i złożonych czynności. Układ ko­
stny tworzy też rusztowanie dla tkanek miękkich, nadaje proporcje i okre^
śla kształt ogólny ciała, a ponadto stwarza osłonę ważnym dla życia na­
rządom wewnętrznym.
Tkanka kostna posiada zdolności regeneracyjne, umożliwiające jej
zrost i przebudowę strukturalną po przebytych złamaniach oraz zabie­
gach operacyjnych. Struktura beleczkowa kości może ulegać wzmocnie-
IV. Zaopatrzenie ortotyczne kręgosłupa
139
Budowa i funkcja kręgosłupa
139
Zaopatrzenie ortotyczne szyjnego odcinka kręgosłupa
142
Zaopatrzenie ortotyczne plersiowo-lgdżwiowego odcinka kręgosłupa . . .
144
Gorsety stabilizujące i odciążające
, . .
1
45
Stabilizacja i OtlGiąfenie lędźwiowego odcinka kręgosłupa
1
47
Ortotyczne wspomaganie czynnej korekcji kręgosłupa
148
V. Wózki inwalidzkie i pojazdy specjalnie dostosowane
. . 152
VI. Tryb przyznawania zaopatrzenia ortopedycznego
154
5
niu pod wpływem stale działających na nią obciążeń oraz zanikowi na
skutek bezczynności. Na kształt zewnętrzny kości, uwarunkowany ge­
netycznie, mogą mieć wpływ czynniki zewnętrzne, jak też czynniki we­
wnętrzne {urazy, zaburzenia wydzielania wewnętrznego oraz gospodarki
mineralnej). Kość najbardziej podatna jest na odkształcenie w okresie
intensywnego wzrostu. Wynika stąd łatwość strukturalnego utrwalania
się zniekształceń wrodzonych, statycznych itp. oraz możliwość wpływa­
nia na ich korekcję bez ingerencji chirurgicznej.
Miejsca ruchomych połączeń poszczególnych ogniw szkieletu, otoczo­
ne torebką łącznotkankową oraz wzmocnione silnymi pasmami więzadeł,
nazywamy stawami wolnymi. Powierzchnie nasad kostnych tworzących
staw są pokryte warstwą chrząstki szklistej. Jej zadaniem jest dokładne,
wzajemne dopasowanie powierzchni stawowych, najkorzystniejsze roz­
łożenie obciążeń działających na te powierzchnie oraz zmniejszenie sity
tarcia. Na obniżenie siły tarcia ma też wpływ wydzielany przez komórki
błony wewnętrznej torebki płyn maziowy, zwilżający powierzchnie sta­
wowe i ułatwiający ich wzajemny ruch. Spełnia on również rolę odżyw­
czą dla pozbawionej unaczynienia tkanki chrzestnej.
Mechaniczna rola torebki stawowej oraz wzmacniających ją więza­
deł polega na utrzymaniu zwartości stawu podczas jego aktywności ru­
chowej oraz na biernym ograniczaniu niekorzystnych dla jego funkcji
ruchów. Tak więc np. torebka stawowa oraz więzadła stawu kolanowego,
zapewniając zwartość elementów składowych stawu podczas obrotowo-
-poślizgowego ruchu zginania i prostowania kolana, ograniczają możli­
wość jego przeprostu w płaszczyźnie strzałkowej oraz ruchy boczne
w płaszczyźnie czołowej. Ułatwia to znacznie czynną kontrolę mięśniową
kolana podczas stania i chodzenia.
Podstawową jednostką napędu poruszającego struktury bierne par
kinematycznych (elementarnych układów dźwigniowych narządu ruchu)
jest zespół motoryczny. Składa się on z mięśnia szkieletowego, mające­
go swe przyczepy na obu kościach tworzących parę kinematyczną oraz
z zespołu komórek ruchowych rdzenia kręgowego, których aksony two­
rzą gałązkę nerwu ruchowego zaopatrującego dany mięsień.
Mięsień szkieletowy składa się z licznych wydłużonych komórek mięś­
niowych, posiadających zdolność osiowego kurczenia się pod wpływem
impulsów dochodzących z ośrodkowego układu nerwowego. Pojedynczy
skurcz dowolny zachodzi pod wpływem impulsu wysyłanego z koro­
wych ośrodków ruchowych mózgu do komórek ruchowych rdzenia na
odpowiednim poziomie. Stąd impuls przekazany zostaje, za pośrednic­
twem aksonów komórek ruchowych, do pojedynczych komórek mięśnia.
Liczba pobudzonych równocześnie komórek mięśnia decyduje o sile jego
skurczu.
Większość ruchów użytkowych jest ruchami złożonymi, a składają się
na nie skurcze wielu nieraz mięśni, współdziałających ze sobą w odpc-
wiednim układzie, w odpowiedniej kolejności, z odpowiednią siłą i szyb­
kością. Wymaga to nie tylko precyzyjnego pobudzenia właściwych ko­
mórek ruchowych rdzenia przez ośrodki nerwowe mózgu, lecz również
precyzyjnej kontroli tych ruchów na podstawie informacji docierających
do ośrodków mózgowych ze strony narządu wzroku, narządu równowagi
oraz receptorów czucia powierzchniowego i głębokiego, rozmieszczonych
w skórze, mięśniach, ścięgnach i torebkach stawowych. Impulsy tam
powstałe, docierają za pośrednictwem nerwów czuciowych i dróg ner­
wowych wstępujących do odpowiednich ośrodków analitycznych mózgu,
gdzie powstaje ich właściwe odczucie. Ośrodki te działają równocześnie
jak przełącznik, bowiem impulsy wysyłane przez nie trafiają do ośrod­
ków ruchowych i koordynacyjnych mózgu, które wysyłanymi przez sie­
bie impulsami pobudzają odpowiednie komórki ruchowe rdzenia (ryc. 1).
Uczenie się złożonych ruchów polega na torowaniu dróg nowym me­
chanizmom sterowniczym ze stopniowym wyłączaniem świadomej kon­
troli. Zręczność dochodzi do szczytu, gdy świadoma kontrola poszcze­
gólnych operacji ruchowych zostaje wyłączona i sterowanie nimi przy­
biera cechy automatyzmów. Pozwala to człowiekowi koncentrować się
na ogólnym sterowaniu i ewentualnym korygowaniu pewnych zespołów
ruchowych na podstawie oceny wyników wykonywanej pracy. Różnica
funkcjonalna między kończyną górną a protezą kończyny górnej polega
Ryc. 1. Drogi nerwowe wg J. Peny- Linią
ciągłą oznaczono drogi czuciowe, linią prze­
rywaną drogi ruchowe. Oznaczenia: I —
korowe ośrodki ruchów dowolnych, 2 —
ośrodki podkorowe, 3 — narząd wzroku
(ocena celów, przeszkód, wyników), 4 —
narząd równowagi, 5 — informacja o usta­
wieniu członów ruchowych, 6 — nerw ru­
chowy (końcowy odcinek wspólnego prze­
biegu aksonów komórek ruchowych), 7 —
nerw obwodowy czuciowo-ru chowy, 8—12
— gałązki czuciowe: torebki stawowej (8),
mięśniowa (9), okostnowa (10), ścięgnowa
(11), skórna (12).
6
na jakościowych i ilościowych możliwościach sterowania ruchami przy
minimalnej koncentracji uwagi na poszczególnych czynnościach steru­
jących.
Jedność funkcjonalna autonomicznych komórek ośrodkowego układu
nerwowego możliwa jest dzięki licznym połączeniom stykowym mięrizy
komórkami. Połączenia stykowe, czyli synapsy, stymulowane są wydzie­
lanymi w części presynaptycznej substancjami chemicznymi, ułatwiają­
cymi lub hamującymi przejście impulsu na następny neuron (komórkę
nerwową).
Substancje konieczne do wyzwalania energii -— Hen i glukoza — mu­
szą być dostarczane w odpowiedniej ilości do mięśni podczas ich pracy.
Dobrego utlenienia wymaga też tkanka nerwowa. Dlatego też sprawna
funkcja układu krążenia i układu odechowego ma bardzo istotne znacze­
nie dla sprawności i wydolności narządu ruchu.
człony ustawione są jeden nad drugim, stanowią podpory wspólnego ogni­
wa, jakim jest miednica.
Głównymi siłami działającymi na ten układ w większości przejawów
jego aktywności są: siła ciężkości ciała, siła oporu podłoża, a także za­
równo przeciwstawiające się im, jak i współdziałające z nimi siły mięś­
niowe. Siła ciężkości działa teoretycznie poprzez miednicę wzdłuż osi
obu kończyn i linia działania jej przechodzi przez środki osi stawu bio­
drowego, kolanowego i skokowego. Siła oporu podłoża działa wzdłuż tej
samej linii, lecz skierowana jest w kierunku przeciwnym. Jedynie w ta­
kim układzie teoretycznym wspomniane wyżej siły, działające na łań­
cuch kinematyczny, nie wpływają na zmianę jego równowagi.
Praktycznie jednak linie działania wspomnianych sił nie są na ogół
zgodne z przebiegiem anatomicznej osi pionowo ustawionych członów
łańcucha, powodując, że obciążenie i siła oporu podłoża wywołują rucn
obrotowy członów wokół osi stawów, a w konsekwencji ich zginanie
i niweczenie funkcji podpórczej kończyn (ryc. 2). Warunkiem niezbędnym
prawidłowej funkcji podpórczo-ruchowej są anatomiczne zabezpieczenia
bierne i czynne członów kończyn, wpływające na zachowanie ogólnej
równowagi ciała.
Zabezpieczenie bierne kończyny stanowią więzadła wzmacniające to­
rebki stawu biodrowego i kolanowego oraz anatomiczne ukształtowanie
stawu skokowo-goleniowego, które ograniczają zakres ruchów w okre-
II
Protetyka i ortotyka kończyn dolnych
Biomechaniczne podstawy funkcji
podpórczej l lokomocyjnej
Kończyny dolne stanowią wyspecjalizowaną część narządu ruchu, któ­
rej zadaniem jest podparcie masy ciała oraz przemieszczanie go w prze­
strzeni. Najczęstszą formą lokomocji jest chód po płaszczyźnie poziomej,
pochyłej, po schodach. Zależnie od tempa ma on formę chodu wolnego,
szybkiego lub biegu. Do rzadziej występujących form lokomocji może­
my zaliczyć np.«pływanie czy jazdę na rowerze, kiedy sprawność rucho­
wa kończyn dolnych odgrywa istotną rolę. W wyjątkowych sytuacjach
kończyny dolne, dysponujące funkcją ruchową i czuciową, obok swych
funkcji podpórczo-lokomocyjnych mogą zastępczo przejmować funkcję
brakujących lub niesprawnych kończyn górnych, czego liczne dowody
mamy u wielu inwalidów.
Stabilizacja kończyn w obciążeniu
Ze względu na niewielką objętość podręcznika rozważania nasze ogra­
niczymy do postawy stojącej oraz chodu po płaszczyźnie. Dla uproszcze­
nia przyjmiemy, że kończyny dolne są wieloczłonowym układem mecha­
nicznym, którego podstawowe człony połączone są ruchomymi stawa­
mi. Dwa symetryczne łańcuchy kinematyczne (stopa, goleń, udo), których
Ryc. 2. Wpływ siły ciężkości na zachowanie się układu kostno-suwowego obciążonej
kończyny dolnej: a — stan równowagi, b — stan zachwiania równowagi. Linią prze­
rywana oznaczono dzulani.> siły ciężkości (G) oraz
sńy
oporu podłoża (R). Stawy śród-
stopno-paliczkowe (1), staw skokowy (2), staw kolanowy (3), staw biodrowy (4).
8
[ Pobierz całość w formacie PDF ]