zagr Chemiczne, Ocena Ryzyka-mat. pomocnicze, Zagrożenia w pracy-PDF
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dr MA£GORZATA POŒNIAK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Pañstwowy Instytut Badawczy
Jerzy Napieracz
– Ogólnopolski konkurs na plakat bezpieczeñstwa pracy „Chemia”, CIOP 1999
Wprowadzenie
W artykule przedstawiono zaproponowane przez Advisory
Committee on Safety, Hygiene and Health Protection at Work
of European Commission Employment and Social Affairs zasady
oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z nara¿eniem na czynniki
chemiczne w środowisku pracy, dla których nie ma ustalonych
wartości najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ. Podstaw¹ tej oceny
s¹ zagro¿enia dla zdrowia powodowane przez czynniki chemicz-
ne, ich zdolnośæ przedostawania siê do powietrza na stanowiskach
pracy oraz u¿ywana ilośæ.
Ocena ryzyka zawodowego zwi¹zanego z czynnikami chemicznymi
jest to proces identyfikowania czynników stwarzaj¹cych zagro¿enie dla zdro-
wia pracowników, a tak¿e badania warunków, w jakich wykonywana jest pra-
ca. Podstawowym jej celem jest dok³adne poznanie swoistych w³aściwości
czynników chemicznych mog¹cych potencjalnie spowodowaæ szkodê oraz
podejmowanie przez pracodawcê odpowiednich dzia³añ ukierunkowanych
na ograniczenie ryzyka.
Zgodnie z wymaganiami dyrektywy 98/24/WE w sprawie bezpieczeñstwa
pracowników oraz ochrony ich zdrowia przed ryzykiem zwi¹zanym z czyn-
nikami chemicznymi podczas pracy [1], jak równie¿ rozporz¹dzenia ministra
zdrowia w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy zwi¹zanej z wystêpowaniem
w miejscu pracy czynników chemicznych [2], pracodawcy s¹ zobowi¹zani
do ustalenia, jakie czynniki chemiczne stwarzaj¹ce zagro¿enie dla pracowników
wystêpuj¹ w środowisku pracy oraz do dokonywania i dokumentowania oceny
ryzyka zawodowego powodowanego przez te czynniki.
Dokumenty te, przy ustalaniu dopuszczalności ryzyka stwarzanego przez
stosowane podczas wykonywania czynności zawodowych czynniki chemicz-
ne, nakazuj¹ uwzglêdniæ:
• niebezpieczne w³aściwości czynnika chemicznego
• informacje dotycz¹ce efektów szkodliwych dla zdrowia cz³owieka
i środowiska oraz zaleceñ bezpiecznego stosowania czynnika chemicznego,
przede wszystkim informacje zawarte w kartach charakterystyk substancji
niebezpiecznych
• drogi przedostawania siê substancji do organizmu pracownika w wa-
runkach nara¿enia zawodowego (inhalacyjna, dermalna, przez uk³ad po-
karmowy)
• wartości najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ w środowisku pracy i do-
puszczalnych stê¿eñ w materiale biologicznym, je¿eli s¹ ustalone
• czêstotliwośæ stosowania substancji
• rzeczywisty czas nara¿enia pracownika
• efekty stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz
innych dzia³añ zapobiegawczych
• opinie lekarzy przemys³owych i wyniki badañ lekarskich pracowników
• warunki pracy przy stosowaniu czynników chemicznych, z uwzglêd-
nieniem ich ilości.
Occupational risk assessment – exposure to chemical
agents (1)
A proposition of the Advisory Committee on Safety, Hygiene
and Health Protection at Work of the European Commission
Employment and Social Affairs for occupational risk assessment
posed by exposure to chemical agenst are introduced. The intrinsic
hazards of the substance, its tendency to pass into the environ-
ment and the quality of the substances used in each operation
are the bases of this assessment.
27
 BEZPIECZEŃSTWO PRA CY 7-8/2005
W przypadkach wystêpowania nara¿enia na kilka czynników
chemicznych nale¿y oceniaæ ryzyko powodowane przez wszystkie
czynniki ³¹cznie. Ocena ryzyka zawodowego powinna dotyczyæ
równie¿ okresów pracy o zwiêkszonym nara¿eniu, takich jak re-
monty i naprawy maszyn oraz urz¹dzeñ stosowanych na ocenianych
stanowiskach pracy. Powinna byæ równie¿ ponownie przeprowa-
dzana, je¿eli zosta³y wprowadzone zmiany w sk³adzie stosowanych
czynników, procesów technologicznych oraz nast¹pi³ postêp wiedzy
medycznej dotycz¹cej oddzia³ywania czynnika na zdrowie.
Ogólne zasady oceny ryzyka zawodowego, w tym równie¿ ry-
zyka zawi¹zanego z nara¿eniem na substancje chemiczne, podaje
Polska Norma PN-N-18002:2000 [3]. Norma ta zaleca, tam gdzie
jest to mo¿liwe, oszacowanie ryzyka zawodowego na podstawie
wielkości charakteryzuj¹cych nara¿enie, a wiêc w przypadku
substancji chemicznych – wartości najwy¿szych dopuszczalnych
stê¿eñ – NDS, NDSCh, NDSP. Wykorzystuj¹c tê zasadê, ocena ryzyka
zawodowego mo¿e byæ przeprowadzona jedynie dla 441 substancji
chemicznych i 19 py³ów, dla których zosta³y ustalone normatywy
higieniczne w rozporz¹dzeniu ministra pracy i polityki socjalnej
[4]. Jest to niewielka liczba substancji, w porównaniu do liczby ok.
30 000 czynników chemicznych, powszechnie stosowanych w pañ-
stwach Unii Europejskiej. Z tego wzglêdu w odniesieniu do czynników
chemicznych, dla których nie ustalono wartości normatywnych
w przepisach krajowych, zaleca siê pracodawcy ustalenie w³asnych
kryteriów dopuszczalności ryzyka zawodowego, z uwzglêdnieniem
opinii ekspertów z dziedziny bhp, w³asnych doświadczeñ oraz
doświadczeñ i opinii pracowników, co niestety jest bardzo skompli-
kowanym i trudnym do realizacji zadaniem.
Tabela 1
PODSTAWOWE KATEGORIE ZAGRO¯ENIA POWODOWANEGO PRZEZ SUBSTANCJE
CHEMICZNE
Intrinsic hazard categories of chemical substances
Kategoria zagro¿enia A
numer zwrotu R
*
nazwa zwrotu R
R36
R36/38
R38
dzia³a dra¿ni¹co na oczy
dzia³a dra¿ni¹co na oczy i skórê
dzia³a dra¿ni¹co na skórê
dzia³a szkodliwie; mo¿e powodowaæ
uszkodzenie p³uc w przypadku po³kniêcia
pary mog¹ wywo³ywaæ uczucie senności
i zawroty g³owy
Wszystkie substancje nie oznakowane ¿adnymi zwrotami R odpowiednimi
klasyfikuj¹cymi do grup B-E
R67
Kategoria zagro¿enia B
numer zwrotu R nazwa zwrotu R
R20
R20/21
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skór¹
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe,
w kontakcie ze skór¹ i po po³kniêciu
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe
i po po³kniêciu
R20/21/22
R20/22
dzia³a szkodliwie w kontakcie ze skór¹
dzia³a szkodliwie w kontakcie ze skór¹
i po po³kniêciu
R22 dzia³a szkodliwie po po³kniêciu
Kategoria zagro¿enia C
numer zwrotu R nazwa zwrotu R
R23
R23/24
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skór¹
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe,
w kontakcie ze skór¹ i po po³kniêciu
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe
i po po³kniêciu
Proponowane przez UE
zasady oceny ryzyka zawodowego
Ustawodawstwo Unii Europejskiej, podobnie jak ustawodawstwo
krajowe, nie podaje szczegó³owych zasad oceny ryzyka zwi¹zanego
z wystêpowaniem czynników chemicznych w środowisku pracy.
Obecnie Advisory Committee on Safety, Hygiene and Health
Protection at Work of European Commision Employment and
Social Affairs DG (Komitet Doradczy ds. Bezpieczeñstwa, Higieny
i Ochrony Zdrowia w Pracy Europejskiej Komisji ds. Pracy i Spraw
Socjalnych) przygotowa³ ostateczn¹ wersjê przewodnika dotycz¹ce-
go bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników przed ryzykiem
zwi¹zanym z czynnikami chemicznymi w pracy [5]. Przewodnik ten
zawiera szczegó³owe wytyczne dla pracodawców u³atwiaj¹ce im
ochronê pracowników przed zagro¿eniami zwi¹zanymi z czynnikami
chemicznymi, których wprowadzenie do praktyki jest wdro¿eniem
zaleceñ dyrektywy 98/24/WE. Zaproponowano w nim m.in. uprosz-
czone metody oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z obecności¹
substancji i preparatów chemicznych w środowisku pracy, które mog¹
stanowiæ bardzo pomocne narzêdzie do pocz¹tkowej oceny ryzyka
i określania niezbêdnych środków ograniczaj¹cych ryzyko, szczegól-
nie u¿yteczne dla pracodawców ma³ych i średnich przedsiêbiorstw.
Ryzyko zwi¹zane z wystêpowaniem czynników chemicznych
pojawia siê zarówno w wyniku bezpośredniego kontaktu miêdzy
czynnikiem chemicznym a cia³em cz³owieka, jak równie¿ w wyniku
dzia³ania wytworzonej energii powstaj¹cej w wyniku takiej chemicz-
nej reakcji, jak po¿ar czy wybuch.
W zwi¹zku z mo¿liwości¹ wyst¹pienia dwóch mechanizmów
powstawania ryzyka zwi¹zanego z wystêpowaniem czynników che-
micznych, w przewodniku zosta³y zaproponowane dwie niezale¿ne
metody zapewniaj¹ce przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego
zwi¹zanego z:
– nara¿eniem na czynniki chemiczne
R23/24/25
R23/25
R24
R24/25
dzia³a toksycznie w kontakcie ze skór¹
dzia³a toksycznie w kontakcie ze skór¹
i po po³kniêciu
R25
dzia³a toksycznie po po³kniêciu
R34
powoduje oparzenia
R35
powoduje powa¿ne oparzenia
R36/37
R36/37/38
dzia³a dra¿ni¹co na oczy i drogi oddechowe
dzia³a dra¿ni¹co na oczy, drogi oddechowe
i skórê
R37
R37/38
dzia³a dra¿ni¹co na drogi oddechowe
dzia³a dra¿ni¹co na drogi oddechowe i skórê
R41
ryzyko powa¿nego uszkodzenia oczu
R43
mo¿e powodowaæ uczulenie w kontakcie
ze skór¹
R48/20
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe;
stwarza powa¿ne zagro¿enie zdrowia
w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skór¹; stwarza powa¿ne
zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe,
w kontakcie ze skór¹ i po po³kniêciu; stwarza
powa¿ne zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a szkodliwie przez drogi oddechowe
i po po³kniêciu; stwarza powa¿ne zagro¿enie
zdrowia w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a szkodliwie w kontakcie ze skór¹; stwarza
powa¿ne zagro¿enie zdrowia cz³owieka
w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
R48/20/21
R48/20/21/22
R48/20/22
R48/21
222228
R65
R21
R21/22
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2005
dzia³a szkodliwie w kontakcie ze skór¹
i po po³kniêciu; stwarza powa¿ne zagro¿enie
zdrowia w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a szkodliwie po po³kniêciu; stwarza
powa¿ne zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
Kategoria zagro¿enia D
numer zwrotu R nazwa zwrotu R
R26
R26/27
R48/22
– mo¿liwości¹ wystapienia wypadku, wynikaj¹cego z obecności
niebezpiecznych czynników chemicznych.
Pierwsza metoda jest przedstawiona w tym artykule, druga
zostanie omówiona w kolejnym numerze BP.
dzia³a bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
dzia³a bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skór¹
dzia³a bardzo toksycznie przez drogi
oddechowe, w kontakcie ze skór¹ i po po³kniêciu
dzia³a bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
i po po³kniêciu
Ocena ryzyka zawodowego
zwi¹zanego z nara¿eniem na czynniki chemiczne
Zasady oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z nara¿eniem
na czynniki chemiczne zaproponowane w przewodniku zosta³y
opracowane na podstawie procedur Health & Safety Executive [6].
Podczas dokonywania tej oceny s¹ uwzglêdnianie trzy zmienne:
a) podstawowe zagro¿enie dan¹ substancj¹ chemiczn¹,
b) sk³onnośæ substancji do przedostawania siê do środowiska,
c) ilośæ substancji u¿yta w ocenianej operacji.
Podstawowe zagro¿enie dan¹ substancj¹
jest bardzo istotn¹
cech¹, która powinna byæ uwzglêdniana w ocenie ryzyka zawo-
dowego. Na podstawie zwrotów wskazuj¹cych rodzaj zagro¿enia
(zwroty R), umieszczonych na etykiecie lub podanych w karcie
charakterystyki
stosowanego
produktu, czynniki chemiczne na-
le¿y sklasyfikowaæ
do piêciu kategorii zagro¿enia –
A, B, C, D i E
.
W tabeli 1. podano kryteria klasyfikacji do poszczególnych kategorii
na podstawie zagro¿eñ wynikaj¹cych z w³aściwości toksycznych
czynników chemicznych.
Dodatkowo, w przypadku niektórych substancji chemicznych
mog¹cych powodowaæ wzrost ryzyka w przypadku kontaktu ze skór¹
lub zewnêtrznymi b³onami śluzowymi, a skutek oddzia³ywania czyn-
nika wystêpuje natychmiast po kontakcie z substancj¹ niebezpieczn¹
(np. dla substancji z przypisanymi zwrotami R34 lub R35 – powoduje
poparzenia), ryzyko zwi¹zane z efektem powinno byæ ocenione rów-
nie¿ wed³ug uproszczonej metodologii oszacowania ryzyka wypadku
wynikaj¹cego z obecności niebezpiecznych czynników chemicznych,
która zostanie przedstawiona w drugiej czêści artyku³u.
Kolejn¹ zmienn¹ rozpatrywan¹ przy ocenie ryzyka zawodowego
zwi¹zanego z nara¿eniem na czynniki chemiczne jest ich
sk³onnośæ
do przedostawania siê do środowiska.
Uwzglêdniaj¹c
w przy-
padku cieczy jej lotnośæ i temperaturê robocz¹ (rys.), które defi-
niuj¹ zdolnośæ substancji do parowania, a w przypadku cia³ sta³ych
– sk³onnośæ do tworzenia py³ów (tabela 2. – str. 30.), nale¿y dokonaæ
klasyfikacji czynników chemicznych do trzech kategorii: wysoka,
średnia lub niska sk³onnośæ przedostawania siê do środowiska.
W przypadku w¹tpliwości substancje powinny byæ klasyfikowane
do wy¿szej kategorii.
R26/27/28
R26/28
R27
R27/28
dzia³a bardzo toksycznie w kontakcie ze skór¹
dzia³a bardzo toksycznie w kontakcie ze skór¹
i po po³kniêciu
R28
dzia³a bardzo toksycznie po po³kniêciu
Rakotwórcza kat. 3,
R40
ograniczone dowody dzia³ania rakotwórczego
R48/23
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe;
stwarza powa¿ne zagro¿enie zdrowia
w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skór¹; stwarza powa¿ne
zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe,
w kontakcie ze skór¹ i po po³kniêciu; stwarza
powa¿ne zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a toksycznie przez drogi oddechowe
i po po³kniêciu; stwarza powa¿ne zagro¿enie
zdrowia w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a toksycznie w kontakcie ze skór¹; stwarza
powa¿ne zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a toksycznie w kontakcie ze skór¹
i po po³kniêciu; stwarza powa¿ne zagro¿enie
zdrowia w nastêpstwie d³ugotrwa³ego nara¿enia
dzia³a toksycznie po po³kniêciu; stwarza
powa¿ne zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie
d³ugotrwa³ego nara¿enia
R48/23/24
R48/23/24/25
R48/23/25
R48/24
R48/24/25
R48/25
mo¿e upośledzaæ p³odnośæ
mo¿e dzia³aæ szkodliwie na dziecko w ³onie matki
mo¿liwe ryzyko upośledzenia p³odności
mo¿liwe ryzyko szkodliwego dzia³ania na dziecko
w ³onie matki
mo¿e oddzia³ywaæ szkodliwie na dzieci karmione
piersi¹
Kategoria zagro¿enia E
numer zwrotu R nazwa zwrotu R
Mutagenna kat. 3,
R40
R64
ograniczone dowody dzia³ania rakotwórczego
R42
mo¿e powodowaæ uczulenie w nastêpstwie
nara¿enia drog¹ oddechow¹
mo¿e powodowaæ uczulenie w nastêpstwie
nara¿enia drog¹ oddechow¹ i w kontakcie
ze skór¹
R42/43
R45
mo¿e powodowaæ raka
R46
mo¿e powodowaæ dziedziczne wady genetyczne
R49
mo¿e powodowaæ raka w nastêpstwie nara¿enia
drog¹ oddechow¹
Mutagenna kat 3,
R68 mo¿liwe ryzyko powstania nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia
*)
Zwroty R wed³ug rozporz¹dzenia ministra zdrowia z dnia 2 września 2003 r.
w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU
nr 171, poz. 1666)
Rys. Poziomy lotności cieczy
Fig. Level of volatility of liguids
22222
29
R48/21/22
R60
R61
R62
R63
BEZPIECZEŃSTWO PRA CY 7-8/2005
KATEGORIE ZDOLNOŚCI CIA£ STA£YCH DO TWORZENIA PY£ÓW
Tendency of solids to form dust
Tabela 2
Kategoria
niska
średnia
wysoka
Substancje w formie
granulek (kuleczek) bez
sk³onności do kruszenia.
W czasie u¿ytkowania
nie tworzy siê py³.
Przyk³ad: granulat PCV,
p³atki wosku, nasiona itp.
Granulowane,
krystaliczne cia³a sta³e.
W czasie u¿ycia tworzy
siê py³ osiadaj¹cy
na powierzchniach.
Przyk³ad: detergenty
w proszku
Proszki: drobny, mia³ki,
o ma³ym ciê¿arze
w³aściwym. W czasie
u¿ycia tworzy chmury
py³u utrzymuj¹ce siê
przez parê minut.
Przyk³ad: cement, sadza,
kreda itd.
Trzeci¹ zmienn¹ uwzglêdnian¹ w ocenie ryzyka jest
ilośæ sub-
stancji u¿yta w ocenianym procesie.
W zale¿ności od masy lub
objêtości wykorzystywanych czynników chemicznych ilośæ jest kla-
syfikowana jako ma³a, średnia i du¿a
(tabela 3.).
Wykorzystuj¹c te trzy zmienne, w zale¿ności od kategorii zagro¿e-
nia, lotności lub sk³onności tworzenia py³u oraz ilości u¿ytej substancji
chemicznej, wyznacza siê nastêpnie poziom ryzyka zawodowego,
stosuj¹c zasady podane w tabeli 4. Brane s¹ pod uwagê cztery po-
ziomy ryzyka, z których ka¿dy jest po³¹czony z odpowiedni¹ strategi¹
prewencji ryzyka.
Tabela 3
KLASYFIKACJA CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH WED£UG ILOŚCI U¯YTEJ
W OCENIANYM PROCESIE
Quantity of substances used
Ilośæ czynnika chemicznego Ilośæ u¿yta w procesie
Ma³a
gramy lub mililitry
Średnia
kilogramy lub litry
Du¿a
tony lub metry sześcienne
cd. tab. 4
WYZNACZANIE POZIOMÓW RYZYKA
Determination of the level of risk
Tabela 4
Kategoria zagro¿enia C
lotnośæ/tworzenie py³u
Kategoria zagro¿enia A
trudno lotne
lub ma³a
zdolnośæ
tworzenia
py³u
du¿a lotnośæ
lub wysoka
zdolnośæ
tworzenia
py³u
średnia
zdolnośæ
tworzenia
py³u
lotnośæ/tworzenie py³u
Stosowana ilośæ
średnio lotne
trudno lotne
lub ma³a
zdolnośæ
tworzenia
py³u
³atwo lotne
lub wysoka
zdolnośæ
tworzenia
py³u
średnia
zdolnośæ
tworzenia
py³u
Stosowana ilośæ
średnio lotne
poziomy ryzyka
Ma³a
1
2
1
2
poziomy ryzyka
Średnia
2
3
3
3
Ma³a
1
1
1
1
Du¿a
2
4
4
4
Średnia
1
1
1
2
Kategoria zagro¿enia D
Du¿a
1
1
2
2
lotnośæ/tworzenie py³u
Kategoria zagro¿enia B
trudno lotne
lub ma³a
zdolnośæ
tworzenia
py³u
średnia
zdolnośæ
tworzenia
py³u
du¿a lotnośæ
lub wysoka
zdolnośæ
tworzenia
py³u
lotnośæ/tworzenie py³u
Stosowana ilośæ
średnio lotne
trudno lotne
lub ma³a
zdolnośæ
tworzenia
py³u
średnia
zdolnośæ
tworzenia
py³u
du¿a lotnośæ
lub wysoka
zdolnośæ
tworzenia
py³u
poziomy ryzyka
Stosowana ilośæ
średnio lotne
Ma³a
2
3
2
3
Średnia
3
4
4
4
poziomy ryzyka
Du¿a
3
4
4
4
Ma³a
1
1
1
1
Średnia
1
2
2
2
Kategoria zagro¿enia E
Du¿a
1
2
3
3
W przypadku wystêpowania substancji zaliczonych do poziomu ryzyka E
niezale¿nie od pozosta³ych zmiennych ryzyko nale¿y zaliczyæ do poziomu ryzyka 4.
333330
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2005
WSKAZÓWKI DOTYCZ¥CE DZIA£AÑ PREWENCYJNYCH
Poziom ryzyka 1
.
Je¿eli przeprowadzona ocena ryzyka zwi¹zanego z nara¿eniem
na czynniki chemiczne wykaza³a, ¿e mo¿liwośæ i wielkośæ wyst¹pienia
szkodliwych zmian w stanie zdrowia pracowników jest na poziomie
ryzyka 1., a wiêc
ryzyko
mo¿e byæ rozpatrywane jako
nieznaczne
,
to zgodnie z dyrektyw¹ 98/24/WE w tych przypadkach nie ma
potrzeby wprowadzania specjalnych środków zapobiegawczych.
Równie¿ nie ma konieczności oceny efektywności tych środków po-
przez przeprowadzenie pomiarów środowiskowych, chyba ¿e inaczej
nakazuj¹ przepisy narodowe.
Ogólnie, w takich przypadkach wystarczaj¹ce jest ograniczanie
ryzyka zwi¹zanego z wystêpowaniem czynników chemicznych
w środowisku pracy przez zastosowanie wentylacji ogólnej.
Poziom ryzyka 2.
W przypadkach stwierdzenia poziomu ryzyka 2. konieczne jest za-
stosowanie specjalnych środków prewencyjnych do ograniczenia
zagro¿eñ chemicznych. W³aściwym rozwi¹zaniem technicznym
jest zainstalowanie prawid³owo funkcjonuj¹cego systemu wenty-
lacji miejscowej, zaprojektowanej i wykonanej przez odpowiednich
specjalistów. Równie¿ konieczne jest kontrolowanie efektywności
systemów wentylacyjnych, które powinny zapewniaæ utrzymanie
w³aściwego poziomu stê¿eñ substancji chemicznych w powietrzu
na stanowisku pracy, tj. poni¿ej wartości najwy¿szych dopuszczal-
nych stê¿eñ.
Poziom ryzyka 3.
Zgodnie ze wskazówkami podanymi w przewodniku,
przy pozio-
mie ryzyka 3. konieczne jest wprowadzenie hermetyzacji procesu,
która bêdzie uniemo¿liwia³a emisjê substancji chemicznych do śro-
dowiska pracy podczas normalnych operacji. Je¿eli ze wzglêdów
technicznych nie jest to mo¿liwe, proces musi byæ prowadzony pod
zmniejszonym ciśnieniem.
Dla poziomu ryzyka 1., 2. lub 3. jest jedynie
zalecana ilościo-
wa ocena nara¿enia
dokonana na podstawie pomiarów stê¿eñ
czynników chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy, je¿eli
narodowe przepisy nie nakazuj¹ innego postêpowania.
Poziom ryzyka 4.
W przypadkach wystêpowania w środowisku pracy substancji
bardzo toksycznych, m.in. substancji o dzia³aniu rakotwórczym i mu-
tagennym kategorii 1. i 2., jak równie¿ u¿ycia w du¿ej ilości substancji
o umiarkowanej toksyczności, ³atwo uwalniaj¹cych siê do powietrza
stanowisk pracy, ryzyko zawodowe zwi¹zane z nara¿eniem na czyn-
niki chemiczne zalicza siê do poziomu 4.
W tych przypadkach konieczne jest zaprojektowanie specjal-
nych dla danego procesu środków ochrony zbiorowej i stosowanie
odpowiednio dobranych środków ochrony indywidualnej, zgodnie
z zaleceniami ekspertów. Równie¿ przy tym poziomie ryzyka
jest wymagane przeprowadzanie okresowych kontroli skuteczno-
ści funkcjonowania systemów wentylacyjnych, z jak najwiêksz¹
czêstotliwości¹.
Dodatkowo, jeśli w środowisku pracy wystêpuj¹ substancje
chemiczne zaklasyfikowane wg dyrektywy 2004/37/WE [7]
do substancji rakotwórczych lub mutagennych, pracodawcy, w celu
ograniczenie ryzyka zawodowego, s¹ zobowi¹zani do przestrzegania
wszystkich zaleceñ tej dyrektywy, a tak¿e wdra¿aj¹cych te zalecenia
pañstwowych regulacji prawnych.
Zgodnie z zaleceniami zawartymi w przewodniku, poziom ry-
zyka 4. wymaga
ilościowej oceny ryzyka,
a wiêc wykonywania
pomiarów stê¿eñ substancji chemicznej w powietrzu na stano-
wiskach pracy, obliczenia odpowiednich wskaźników nara¿enia
i ustalenia ich relacji do obowi¹zuj¹cych wartości najwy¿szych do-
puszczalnych stê¿eñ, zgodnie z wytycznymi podanymi w normach
PN-EN 689:2002, a w Polsce równie¿ normy PN-Z-04008-7:2002
[8, 9].
Podsumowanie
Ocena ryzyka zawodowego w przypadku nara¿enia pracowników
na czynniki chemiczne jest zagadnieniem bardzo trudnym. Przede
wszystkim ze wzglêdu na mo¿liwośæ nara¿enia pracowników jed-
nocześnie na kilka, a nawet kilkanaście substancji podczas wykony-
wania przez niego czynności zawodowych. Czêsto s¹ to substancje
chemiczne charakteryzuj¹ce siê ró¿nymi w³aściwościami toksycznymi
i fizykochemicznymi. Mog¹ wystêpowaæ jednocześnie w postaci
gazów, par i aerozoli oraz wch³aniaæ siê do organizmu nara¿onego
pracownika jednocześnie przez uk³ad oddechowy i nieuszkodzon¹
skórê.
Zastosowanie w praktyce procedury jakościowej oceny ryzyka
zawodowego zaproponowanej przez Advisory Committee on Safety,
Hygiene and Health Protection at Work of European Commision Em-
ployment and Social Affairs DG u³atwi pracodawcom dokonywanie
oceny ryzyka zwi¹zanego z nara¿eniem na czynniki chemiczne,
przede wszystkim w odniesieniu do tych czynników, dla których:
– nie ma ustalonych wartości najwy¿szych dopuszczalnych
stê¿eñ
– nie mo¿na wykonaæ pomiarów ich ste¿eñ w powietrzu na sta-
nowiskach pracy, np. w przypadkach braku odpowiednich metod.
W celu doprowadzenia do porównywalności uzyskiwanych
wyników jakościowej oraz wyników ilościowej oceny ryzyka prze-
prowadzanej zgodnie z trójstopniow¹ skal¹ podan¹ w PN-N-18002,
jak równie¿ zalecanej przez CIOP-PIB [10] proponujemy oszacowaæ
ryzyko w zale¿ności od wyznaczonych poziomów ryzyka jako:
– ryzyko ma³e (M) – poziom ryzyka 1. lub poziom ryzyka 2.
– ryzyko średnie (Ś) – poziom ryzyka 3.
– ryzyko du¿e (D) – poziom ryzyka 4.
Przedstawiona procedura oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego
z nara¿eniem na czynniki chemiczne jest metod¹ stosunkowo prost¹,
a jednocześnie uwzglêdniaj¹c¹ wszystkie prametry, które mog¹ wp³y-
waæ na wielkośæ szkodliwych efektów w stanie zdrowia pracowników.
Mamy nadziejê, ¿e umo¿liwi ona przeprowadzenie oceny ryzyka
na wszystkich stanowiskach pracy, na których s¹ stosowane lub
produkowane szkodliwe substancje i preparaty chemiczne.
PIŚMIENNICTWO
[1] Dyrektywa 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r.
w sprawie bezpieczeñstwa
pracowników oraz ochrony ich zdrowia przed ryzykiem zwi¹zanym z czynnikami
chemicznymi podczas pracy
[2] Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpie-
czeñstwa i higieny pracy zwiazanej z wystepowaniem w miejscu pracy czynników
chemicznych (DzU nr 11/2005, poz. 86)
[3] PN-N-18002: 2000
Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy. Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego
[4] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ substancji szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833)
[5] Practical guidelines of non-binding nature on protection of the health and safety
of workers from hazars related to chemical agents at work. Advisory Committee on
Safety, Hygiene and Health Protection at Work of European Commision Employment
and Social Affairs DG
[7] Dyrektywa 2004/37/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie ochrony pracow-
ników przed zagro¿eniem dotycz¹cym nara¿enia na dzia³anie czynników rakotwór-
czych lub mutagenów podczas pracy
[8] PN-EN 689:2002
Powietrze na stanowiskach pracy – wytyczne oceny nara¿enia
inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczal-
nymi
[9] PN-Z-04008-7:2002.
Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek powietrza
w środowisku pracy i interpretacja wyników
[10] Pośniak M., Skowroñ J.
Szkodliwe substancje chemiczne.
W:
Ocena ryzyka
zawodowego. Podstawy metodyczne
. Red. W.M.Zawieska, Wydanie III, CIOP-PIB,
Warszawa 2004
33333
31
[ Pobierz całość w formacie PDF ]