Zapalenie jelita slepego i okreznicy u koni, Weterynaria, Rok 4, semestr VIII, Interna
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
prof. dr hab. Józef Nicpoń , dr n. wet. Katarzyna Mróz, dr n. wet. Jakub Nicpoń*
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Katedra i Klinika Chirurgii Wydziału Medycyny Weterynaryjnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
jelita ślepego
i okrężnicy u koni
Nowe spojrzenie
EQUINE TYPHLOCOLITIS – A NEW OUTLOOK
Streszczenie
Problematyka kolek i biegunek u koni
w praktyce lekarza weterynarii zawsze
pozostawia wiele pytań. Leczenie obja-
wowe zwierzęcia z objawami ostrej bie-
gunki nie zawsze przynosi oczekiwane
efekty, a w wielu przypadkach kończy
się zejściem śmiertelnym, co odbierane
jest często jako porażka zawodowa.
D
EFINICJA
Ostre zapalenie okrężnicy i jelita śle-
pego u koni, cechujące się najczęściej
ostrym lub nadostrym przebiegiem
o dużej śmiertelności, ma zazwyczaj
charakter zapalenia nieżytowo-krwo-
tocznego, wielokrotnie z cechami mar-
twicy jelit. W takiej formie po raz pierw-
szy zostało opisane już w 1963 roku jako
colitis X
(1, 2). Mimo powszechnego sto-
sowania tego terminu z uwagi na poli-
etiologiczny charakter i zróżnicowany
przebieg schorzenie to ma wiele nazw.
Oprócz klasycznie opisywanego ostre-
go zaplenia jelita ślepego i okrężnicy
(
typhlocolitis acuta
), czyli
colitis X
, bywa
określane jako: idiopatyczne
typhloco-
litis
,
shock colitis syndrom
,
acutes colitis
syndrom
,
shock-colon
,
exhaustions
shock
,
post-stress-diarrhoe
czy
equine interstinale
clostridiosis
(3). W znaczeniu klinicznym
terminy te w pewnym stopniu ukazują
problematyczność rozpoznania i lecze-
nia.
Colitis X
może mieć cechy zapalenia
tylko jelita ślepego lub tylko okrężni-
cy (z czego dotyczy głównie okrężni-
cy wstępującej –
colon ascendens
), ale
zazwyczaj zmiany pojawiają się w obu
odcinkach jelita grubego, możliwe jest
także zapalenie jelita cienkiego. Dla le-
karzy ogromne znaczenie ma diagno-
styka różnicowa z ostro przebiegającą
salmonellozą, która w wielu przypad-
kach też ma charakter ostrego zapalenia
jelita ślepego i okrężnicy (
salmonellosis-
typhlocolitis
) oraz z ostrym
typhlocoli-
tis
w przebiegu masywnej inwazji larw
z rodziny małych słupkowców (
Cyatho-
stomiasis-typhlocolitis
). Ostatnio w gru-
pie schorzeń zapalnych jelita ślepego
i okrężnicy wymienia się także PHF –
Potomac Horse Fever
(
Erlichia risticii
), któ-
ra nie występuje w Europie, ale z uwa-
gi na międzynarodowy transport koni
musi być także uwzględniana. Zalicza-
jąc też alimentarno-toksyczne zapale-
nie jelita ślepego i okrężnicy, wszystkie
te schorzenia obejmowane są jednym
wspólnym terminem i rozumiane jako
typhlocolitis
(1, 4).
W
YSTĘPOWANIE
Problem biegunek i innych objawów klinicz-
nych jest bardzo skomplikowany, ponieważ
zapalenie okrężnicy i jelita ślepego u koni
może być wywołane przez różnorodne czyn-
niki. Są wśród nich przyczyny bakteryjne
i toksyczne, ale także czynniki stresowe.
Ostre zapalenie jelita ślepego i okrężnicy
nazywane jest często
colitis X
. W tej cho-
robie o ostrym lub nadostrym przebiegu,
charakteryzującej się występowaniem wod-
nistej biegunki i bardzo wysoką śmiertel-
nością, najczęściej stwierdza się objawy
wstrząsu hipowolemicznego. W artykule
zebrano wiadomości dotyczące etiologii
i terapii ostrego
typhlocolitis
.
Słowa kluczowe
I
ETIOPATOGENEZA
Choroba ta do niedawna była trakto-
wana jako występująca sporadycznie.
W ostatnich latach notuje się wzrost
zachorowań, a wskaźnik śmiertelności
wynosi ponad 70% (2, 5). Dlatego tak
istotne wydaje się szczegółowe opra-
cowanie wytycznych dla postępowania
diagnostyczno-terapeutycznego. Uzna-
wana jest za niezaraźliwą, jednak nie
zostało to w pełni potwierdzone, po-
nieważ toksynotwórcze bakterie z ro-
dzaju
Clostridium
izolowane od koni
z
colitis X,
stwierdzano także na ścia-
nach boksów, narzędziach stajennych,
w sianie, słomie, podajnikach wody
i pokarmu (6, 7). Występowanie ostre-
go zapalenia jelita ślepego i okrężnicy
nie wykazuje jakiejkolwiek rejonizacji,
może pojawiać się o każdej porze roku,
choć najczęściej przypadki zachorowań
odnotowuje się w okresie zimowym.
Nie wykazano jakichkolwiek predys-
pozycji związanych z płcią, gdyż cho-
rują zarówno klacze, jak i ogiery oraz
zapalenie jelita ślepego i okrężnicy, koń
Abstract
The problem of diarrhea with additional
clinical symptoms is very complicated.
This is due to the fact that equine typh-
locolitis may be caused by a wide varie-
ty of bacterial and toxicological agents
or through a stress factors. Equine acute
typhlocolitis is also commonly referred
to as
colitis
X. It is an acute or sub-acu-
te, polyethiologic, usually fatal disease
characterized by a watery diarrhea and
most of the usual accompanying symp-
toms of hypovolemic shock. In this article,
we present a new outlook on the topic,
as well as the principles of etiology and
therapy of acute forms of typhlocolitis.
Key words
typhlocolitis, horse
52
CZERWIEC • 6/2009
www.weterynaria.elamed.pl
Zapalenie
 WETERYNARIA W PRAKTYCE
KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE
wałachy. Uznaje się, że
colitis X
jest bar-
dziej charakterystyczne dla koni doro-
słych w wieku powyżej 7 lat, a zapale-
nie jelita ślepego i okrężnicy wywołane
przez
Salmonella sp.
dotyczy najczęściej
młodych koni do 3. roku życia (3).
Za predysponowane do wystąpienia
ostrego TC uznaje się konie hospitali-
zowane, a w szczególności leczone chi-
rurgicznie. Najczęściej
colitis X
pojawia
się jako choroba wtórna po zabiegach
operacyjnych przewodu pokarmowe-
go, ale też po interwencji chirurgicz-
nej niezwiązanej z przewodem pokar-
mowym. Dużo częściej stwierdzano też
przypadki TC u koni z objawami mo-
rzyskowymi leczonych farmakologicz-
nie, w tym z zastosowaniem antybioty-
ków. Leczenie szpitalne nie jest jednak
traktowane jako jednoznaczny czynnik
predysponujący do występowania
coli-
tis X
, ponieważ taka sama częstotliwość
zachorowań notowana jest w warun-
kach typowej hodowli zarówno w staj-
ni, jak i na wybiegach (3, 8). Obecnie
za czynniki kluczowe w wystąpieniu
ostrego TC uważa się bodźce stresowe.
Zalicza się do nich: transport i zmiany
miejsca pobytu, przeciążenie (praca, in-
tensywne treningi, wyścigi), nagłe zmia-
ny paszy i głodówkę oraz błędy żywie-
niowe. Ponadto, wymienione wcześniej:
leczenie szpitalne, zabiegi chirurgiczne
i znieczulenie ogólne (1, 6, 16). Czynni-
ki stresowe i antybiotykoterapia trakto-
wane są jako podstawowe w zachwianiu
prawidłowych warunków mikroflory
jelitowej, co w konsekwencji prowa-
dzi do dysbakteriozy i do zaburzeń je-
litowych. Antybiotykoterapia w wielu
przypadkach jest pierwotną przyczy-
ną dysbakteriozy i rozwoju choroby
z pełnym obrazem klinicznym (9, 10).
W rozumieniu klinicznym często opi-
sywane są biegunki indukowane anty-
biotykoterapią. U koni szczególną rolę
w patogenezie takich schorzeń odgry-
wają: linkomycyna, klindamycyna, gen-
tamycyna i erytromycyna, a także oksy-
tetracyklina. Opisywano też przypadki
TC po podawaniu sulfonamidów po-
tencjonowanych trimetoprimem oraz
po terapii z zastosowaniem fl uorochi-
nolonów (enrofl oksacyna) (11, 9).
Zjawisko dysbakteriozy odgrywa
istotne znaczenie w rozwoju objawów
chorobowych ostrego zapalenia jelita
ślepego i okrężnicy, ponieważ zachwia-
nie naturalnej równowagi pomiędzy fi -
zjologiczną mikrofl orą jelit a jelitowymi
mechanizmami odpornościowymi jest
ze sobą ściśle powiązane. W patogene-
zie ostrego TC coraz częściej zwraca się
uwagę na zjawisko oporności koloniza-
cyjnej, która z różnych przyczyn ulega
osłabieniu. Mechanizmy wpływające
na oporność kolonizacyjną są efektem
korelacji pomiędzy fi zjologiczną mikro-
fl orą jelit a enterocytami. Swoisty dla
błon śluzowych układ odpornościowy
GALT (
gut associated lymphoid
tissue
),
element tkanki limfatycznej związanej
z błonami śluzowymi (MALT –
mu-
cosa associated
lymphoid tissue
) również
decyduje o istnieniu zjawiska oporno-
ści kolonizacyjnej. Dysbioza spowodo-
wana zbyt długim głodzeniem i inny-
mi czynnikami stresowymi powoduje
przełamanie oporności kolonizacyjnej
i otwiera możliwości zasiedlania jelit
przez bakterie chorobotwórcze, co pro-
wadzi do zaburzeń czynnościowych
w obrębie jelita ślepego i okrężnicy
(6). Naturalnie izolowane nietoksyczne
szczepy
E. coli
i inne bakterie w takich
sytuacjach zastępowane są przez endo-
i egzotoksynotwórcze szczepy innych
drobnoustrojów, w tym
Clostridium sp
.
(13). Badania wskazują, że
Clostridium
diffi cile
izolowane jest zarówno od koni
zdrowych, jak i chorych. Dużo częściej
od chorych koni w kale izolowano tak-
że szczepy
Cl. perfringens
.
Clostridium
diffi cile
o cechach nietoksynotwórczych
najprawdopodobniej wykazuje działa-
nia pośrednie dla zasiedlenia jelit przez
toksynogenne szczepy
Cl. diffi cile
i β
2
-
toksynotwórcze oraz enterotoksyczne
szczepy
Cl. perfringens
(6, 12).
O
BJAWY
KLINICZNE
Obraz kliniczny może być zróżnicowa-
ny i przedstawiać bardzo zmienne ob-
jawy, co wynika z faktu, że proces za-
palny może dotyczyć nie tylko błony
śluzowej jelit, ale całej ściany, co decy-
duje o różnym stopniu nasilenia zmian
klinicznych i ma rozstrzygające zna-
czenie w rokowaniu. U większości koni
w krótkim czasie dochodzi do biegunki
i znacznej utraty płynów, co jest efek-
tem objawów wstrząsu hipowolemicz-
nego (7, 11).
Klasyczne ostre
typhlocolitis
cechuje
się ostrym początkiem choroby i szyb-
kim pogorszeniem stanu ogólnego. Koń
jest apatyczny, osowiały, stoi z opusz-
czoną głową, a czasami próbuje się
pokładać, co może sugerować bóle
kolkowe, jednak nie jest to objaw pa-
tognomiczny dla
colitis X
. Objawy bie-
gunkowe pojawiają się po krótkim okre-
sie apatii i braku apetytu – zwykle jest
to częste oddawanie papkowatego lub
w pełni wodnistego kału, a w pojedyn-
czych przypadkach w kale może być
widoczna także krew (ryc. 1). Oprócz
wymienionych objawów stwierdza się
wyraźnie przyspieszone tętno, które
jest słabo wyczuwalne, silnie zaczer-
wienione błony śluzowe, wydłużony
czas wypełniania kapilar i zwiększoną
częstotliwość oddechów. W zależności
od stopnia nasilenia procesu choro-
bowego wszystkie te parametry mogą
w stopniu małym do znacznego od-
biegać od wartości referencyjnych. Za-
zwyczaj konie dotknięte TC nie wy-
kazują wzrostu temperatury. Wyższa
temperatura odpowiada raczej obrazo-
wi salmonellozy (1, 3, 4, 5). Postępu-
jący w krótkim czasie przebieg choro-
by o klinicznych cechach wstrząsu jest
niekorzystny prognostycznie i w wielu
przypadkach kończy się zejściem śmier-
telnym bez postawienia konkretnego
rozpoznania. U koni z ciężkimi obja-
wami wstrząsu tętno wzrasta do 80/min
i powyżej, błony śluzowe są bardzo
mocno zaczerwienione, a nawet zasi-
nione, a czas wypełniania kapilar wy-
dłuża się do ponad 6 sekund. Widocz-
ne są problemy oddechowe o cechach
tachypnoe
. Nadostre
typhlocolitis
może
przebiegać bardzo gwałtownie, w spo-
sób wręcz galopujący i nawet w przecią-
gu kilku godzin prowadzić do śmierci.
Hodowcy, którzy nie zauważali żadnych
objawów chorobowych, znajdują konia
leżącego w agonii lub nawet martwego.
Najczęściej konie umierają jeszcze przed
wystąpieniem biegunki, która mogłaby
być rozpoznana przed badaniem lekar-
skim. Nagłe przypadki śmiertelne naj-
częściej dają podejrzenie zatrucia, ale
należy również pamiętać, że przyczyną
śmierci mogło być galopujące, nado-
stre TC (6, 9).
P
LAN
BADANIA
KLINICZNEGO
.
CZERWIEC • 6/2009
53
www.weterynaria.elamed.pl
C
O
NALEŻY
UWZGLĘDNIĆ
?
Ogólne badanie kliniczne poprzedzone
wywiadem pozwala odróżnić biegunkę
ze strony jelit cienkich od biegunki je-
lita grubego i ułatwia uzyskanie warto-
ściowych informacji o stopniu nasilenia
choroby oraz możliwościach leczenia.
Oprócz klasycznej oceny utrzymania,
kondycji, zachowania, częstości odde-
chów i temperatury ciała, bardzo istotna
jest ocena tętna, błon śluzowych i wy-
pełnienia kapilar. Zamiany tych para-
metrów klinicznych często są charak-
terystyczne dla wstrząsu. Temperatura
powierzchni ciała, najczęściej w okoli-
cach uszu i dystalnych odcinków koń-
czyn, jest wyraźnie obniżona, co świad-
czy o centralizacji krążenia w sytuacji
narastającej hipowolemii (3, 7).
W diagnostyce
colitis X
, podobnie jak
w innych schorzeniach jelitowych, za-
lecane jest badanie rektalne, pozwa-
lające wykluczyć inne choroby, takie
jak niedrożność okrężnicy, jelita ślepe-
go czy wzdęcie jelit ślepych. Znacznie
 KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
nasilone zmiany zapalne ściany jelit,
w niektórych przypadkach także mar-
twicze, mogą być przyczyną bardzo sil-
nych objawów morzyskowych. Nagła
kolka w połączeniu z obrzękiem ściany
jelit może dawać podejrzenie skrętu je-
lit. Wskazane jest zatem badanie USG,
które może być wykonywane przez po-
włoki brzuszne, jak również transrek-
talnie. W badaniu rektalnym w jelicie
ślepym i okrężnicy wstępującej stwier-
dza się wysokiego stopnia obrzęk ścia-
ny. Wyraźnie wyczuwalna jest zmia-
na konsystencji treści jelitowej, która
w tym przypadku ma charakter płynny.
W niektórych przypadkach dochodzi
do wrzodziejącego martwicowego za-
palenia okrężnicy, które jest trudno roz-
poznawalne. Pole uszkodzeń śluzówki
może być bardzo małe, ale w następstwie
tych zmian rozwijają się ciężkie objawy
wstrząsu endotoksycznego i hipowole-
micznego oraz wyraźne odwodnienie.
U takich koni w kale czasami makro-
skopowo widoczna jest krew, która po-
zwala podejrzewać znaczne uszkodze-
nie ściany jelit, a nawet jego pęknięcie.
W takich sytuacjach można spodzie-
wać się także zapalenia otrzewnej i gro-
madzenia się w jamie brzusznej płynnej
treści jelitowej, co można zdiagnozować
poprzez USG lub punkcję jamy otrzew-
nowej. W razie problemów diagno-
stycznych w badaniu rektalnym palpa-
cyjnym i USG rozważa się laparotomię
diagnostyczną. Wykonanie punkcji jeli-
ta ślepego w przypadkach stwierdzenia
obrzęku jego ściany i płynnej zawarto-
ści w świetle pozwala na wyizolowanie
toksynotwórczych szczepów bakterii
i ustalenie wrażliwości na antybiotyki,
co w przypadkach leczenia ostrych bie-
gunek ma istotne znaczenie (3-6).
W celu diagnostyki różnicowej ostre-
go TC i innych chorób jelita ślepego
i okrężnicy, oprócz drobnych różnic
w badaniu klinicznym, zaleca się stan-
dardowe badania laboratoryjne krwi
obwodowej. Wśród parametrów będą-
cych wskaźnikami istotnymi diagno-
stycznie wymienia się:
•
hematokryt (HCT). Na początku
stwierdza się nieznaczny wzrost HCT,
ponieważ organizm podejmuje próby
kompensacji strat. HCT wzrasta
jednak często do wartości powyżej
0,6 l/l, a w wielu przypadkach nawet
do 0,8 l/l. Utrata płynów w przebie-
gu biegunki może być tak znaczna,
że czasami niemożliwa jest nawet
substytucja płynów drogą dożylną;
•
leukocyty (WBC). Jest to bardzo waż-
ny parametr w diagnostyce ostrego
TC, uznawany za wskaźnik progno-
styczny. W przebiegu ostrego TC od-
notowuje się postępującą leukopenię.
Jeśli u koni, u których objawy kli-
niczne nie są jeszcze silnie wyrażone,
a już stwierdza się leukopenię, trzeba
podejrzewać ostre TC. Wartości
WBC w granicach 3,0-1,5 G/l wy-
magają specyfi cznego postępowania,
ale jeśli spadek leukocytów postępuje
dalej i stwierdza się wartości poni-
żej 1,0 G/l, to rokowania są bardzo
ostrożne i niekorzystne, a szanse
na przeżycie mocno wątpliwe;
•
białko całkowite (b.c.). Stężenie białka
całkowitego (b.c.) w osoczu początko-
wo wzrasta wraz ze wzrostem HCT
(80-90 g/l), ale długotrwała biegunka
i znaczne uszkodzenie śluzówki po-
wodują w krótkim czasie utratę białka
przez ścianę jelit (w ciężkich przypad-
kach także przez nerki). W dalszym
przebiegu choroby, już po ok. 5-7 go-
dzinach od wystąpienia biegunki,
dochodzi do utraty białka. Proble-
matyczna jest zawartość b.c. poniżej
35 g/l w osoczu, która powoduje
zaburzenia ciśnienia onkotycznego
krwi i wymaga ograniczenia płynote-
rapii. Gwałtownie postępujący spadek
protein w osoczu jest niekorzystnym
wskaźnikiem prognostycznym;
•
mleczany – ich stężenie w osoczu po-
wyżej 4 mmol/l wskazuje na znaczne
uszkodzenia ściany jelit; dlatego ten
parametr uznawany jest za wskaźnik
zaburzeń fi zjologicznych i anatomicz-
nych ściany jelitowej. W przypadkach,
gdzie rokowania są niekorzystne,
można spodziewać się wzrostu mle-
czanów nawet powyżej 20 mmol/l;
•
RKZ (równowaga kwasowo-za-
sadowa) – wymaga oceny typo-
wych parametrów. Pomiary wartości
pH i HCO
3
-
są szczególnie wskazane,
gdy wśród objawów klinicznych
stwierdza się tachykardię i
tachypnoe
.
W ciężkich przypadkach
typhlocolitis
stwierdza się również ciężką kwasicę
metaboliczną, która nie może już być
kompensowana poprzez zwiększone
wydychanie CO
2
;
•
gospodarka wodno-elektrolitowa – jej
ocena jest wymagana zasadniczo przy
wszelkich chorobach z objawami bie-
gunki. Odwodnienie, które najczęściej
ma charakter średniego lub znacznego
stopnia, wymaga również określenia
poziomu elektrolitów. Skorelowa-
ne jest zazwyczaj z defi cytem NaCl
(Na < 125 mEq/l), ale oprócz oceny
stężenia sodu i chlorków należy też
określać stężenia potasu, wapnia
i magnezu, ponieważ deficyty tych
elektrolitów również powinny być
wyrównywane w czasie płynoterapii
(2, 7).
Dalsze badania laboratoryjne krwi
traktowane są jako szczegółowa diagno-
styka trudnych przypadków. Zwraca się
tu uwagę na ocenę rozmazu, gdzie dege-
neratywne przesunięcie w lewo ma zna-
czenie prognostycznie niekorzystne,
a występowanie eozynofilii sugeruje
pierwotne tło pasożytnicze lub reak-
cje alergiczne. Wykonywane niekiedy
elektroforeza białek, ocena parame-
trów czynnościowych nerek (mocznik,
kreatynina) w ciężkich przypadkach
TC mogą decydować o próbach podję-
cia terapii lub jej zaniechaniu.
W przebiegu biegunki zaleca się także
badanie kału w celu wyjaśnienia czyn-
ników infekcyjnych jako przyczyn TC.
Należy wykonać badania mikrobiolo-
giczne (
Salmonella, Clostridium, Myco-
bacterium
, grzyby) i parazytologiczne
(
Strongyloides sp
.), które mają istotne
znaczenie diagnostyczne, ale również
decydujące w leczeniu.
D
IAGNOSTYKA
RÓŻNICOWA
W rozpoznaniu najistotniejsze jest wy-
kluczenie ostrego i nadostrego zapale-
nia jelit wywołanych przez
Salmonella
sp
. Salmonelloza może wykazywać bar-
dzo podobne objawy kliniczne, charak-
terystyczne jest występowanie wyso-
kiej gorączki (40-41°C) jeszcze przed
pojawieniem się biegunki. Ponadto na-
leży mieć na uwadze, że salmonelloza
obejmuje najczęściej równocześnie je-
lito cienkie i grube, co wiąże się z dużo
bardziej wyrażonymi objawami kolko-
wymi. Kilkukrotne badania kału w od-
stępach 24-godzinnych są wymagane
dla wykluczenia lub potwierdzenia sal-
monellozy, ponieważ siewstwo z ka-
łem nie jest stałe (4, 5, 6). Uwzględnie-
nie ostrego
typhlocolitis
spowodowanego
przez larwy słupkowców mniejszych
(
Cyathostomiasis typhlocolitis
) w roz-
poznaniu różnicowym jest wymagane
szczególnie u koni w młodym wieku,
które nie były hospitalizowane. W tych
przypadkach parazytologiczne badanie
kału ma istotne znaczenie diagnostycz-
ne. W naszym klimacie należy również
pamiętać o podobieństwie objawów kli-
nicznych w przebiegu
colitis X
i w ali-
mentarnotoksycznym zapaleniu jelita
ślepego i okrężnicy wywołanym przez
spożywanie liści i kwiatów pseudoaka-
cji, nazywanych przez wielu akacjami
(
Robinie sp
.) (ryc. 1).
M
OŻLIWOŚCI
TERAPII
Wysoka śmiertelność w przebiegu
co-
litis X
wyzwala poszukiwania nowych
rozwiązań. Z klinicznego punktu widze-
nia bardzo istotne jest jak najwcześniej-
sze rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia
54
CZERWIEC • 6/2009
www.weterynaria.elamed.pl
 KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
jeszcze przed wystąpieniem biegunki.
Określane jest to mianem wczesnej te-
rapii w stadium prodromalnym. Na tym
etapie zalecane jest podawanie glikokor-
tykosteroidów, co ma na celu zahamo-
wanie procesu zapalnego i postępującej
neutropenii oraz przywrócenie apety-
tu. Zalecany jest prednizolon (1 mg/kg)
w iniekcjach dożylnych jako jednorazo-
wa dawka lub trzykrotne podanie w od-
stępach 3-4 h.
W stadium prodromalnym zaleca się
także preparaty absorbujące endotoksy-
ny. Korzystne jest stosowanie siarczanu
polimyksyny B w dużo mniejszym stęże-
niu niż typowym dla antybiotykoterapii
(1000 U/kg do 5000 U/kg m.c. i.v. w 1 li-
trze roztworu NaCl, w odstępach 6 go-
dzin). Jest to lek z grupy polimyksyn
(polimyksyna B, kolistyna), obecnie po-
wracających w terapii, szczególnie bak-
terii opornych na klasyczne antybiotyki.
Stosowanie ich u dorosłych koni wy-
nika z ograniczonych możliwości za-
stosowania preparatów immunizują-
cych koncentratów surowic o działaniu
hiperimmunizacyjnym, które są bar-
dzo drogie. Terapia z zastosowaniem
polimyksyny B jest sensowna przede
wszystkim w pierwszych 2-3 dniach
choroby (2, 3).
Stosowanie megluminianu fl uniksyny
(Finadyne
®
, Flunimeg
®
) w dawkach 25-
0,5 mg/kg w odstępach 6-12 h, ewen-
tualnie w kombinacji z pentokstyfi li-
ną 8 mg/kg, zaleca się w przypadkach
koni, które nie otrzymały we wczesnym
etapie glikokortykostreoidów. Pentok-
syfi lina jest lekiem z metyloksantyn,
rozszerzającym obwodowe naczynia
krwionośne, co zwiększa łożysko na-
czyniowe i w trakcie płynoterapii umoż-
liwia skrócenie czasu wyrównywa-
nia strat wodno-elektrolitowych. Poza
tym, poprawiając krążenie mózgowe,
ułatwia lepszą kontrolę procesów me-
tabolicznych. Zastosowanie pentoksy-
fi liny ma też na celu poprawę funkcjo-
nowania naczyń jelitowych, co ułatwia
eliminację endotoksyn i ogranicza ryzy-
ko zakrzepów. Wyrównana równowaga
wodno-elektrolitowa umożliwia wielo-
krotne podawanie takiej kombinacji le-
ków w przebiegu choroby.
Terapia pacjentów z biegun-
ką w przebiegu
typhlocolitis
wymaga
przede wszystkim płynoterapii, co jest
najważniejszym elementem, z uwa-
gi na konieczność wyrównania rów-
nowagi wodno-elektrolitowej u konia
odwodnionego (z objawami wstrzą-
su hipowolemicznego lub konia z ry-
zykiem wstrząsu) i później na pokry-
cie dalszych strat płynów. W każdym
przypadku należy odpowiednio dopa-
sować płyny, zależnie od strat w zakre-
sie wody, elektrolitów, białek osocza
czy nawet elementów morfotycznych
krwi. W tym wszystkim istotny jest,
poza dokładną znajomością równowa-
gi wodno-elektrolitowej w organizmie,
rozkład płynów w przestrzeniach we-
wnątrz- i pozakomórkowych. Należy
pamiętać, że 60% masy ciała dorosłe-
go konia to woda (w organizmie nowo-
rodków 70-75%, tak więc w organizmie
500 kg konia mamy ok. 300 kg wody.
Wartość zachowawcza dla utrzymania
równowagi wodno-elektrolitowej wy-
nosi ok. 60 ml/kg/dzień dla dorosłe-
go konia, a dla źrebiąt – 70-80 ml/kg/
/dzień [koń 500 kg – ok. 30 litrów]).
U każdego pacjenta w stanie wstrzą-
su hipowolemicznego wymagana jest
natychmiastowa ocena odwodnienia
i jak najszybsze uzupełnienie płynów
w celu wyrównania i usprawnienia
układu krążenia. Początkowo objętość
przetaczanych płynów izotonicznych
we wstrząsie hipowolemicznym jest
większa i wynosi maksymalnie 90 ml/
kg m.c. konia. Istnieje inna opcja szyb-
kiego nawadniania. Natychmiastowo
można podać hipertoniczny roztwór
NaCl (do 4 ml/kg przez 10 min) (ok.
2 litrów 7,2% NaCl), wyprzedzając pły-
noterapię dużymi ilościami mniej wię-
cej o godzinę. Dopiero po godzinie,
po ocenie stopnia odwodnienia, można
zastosować płyn Ringera z mleczanami
(10-40 ml/kg/h) lub inny (2, 3).
W leczeniu ostrych biegunek nie na-
leży pomijać utraty białek odpowie-
dzialnych za prawidłowe ciśnienie kolo-
idoosmotyczne osocza, szczególnie gdy
wyniki badań laboratoryjnych wskazują
na utratę protein < 40 g/l. Obecnie coraz
częściej zalecane jest stosowanie HAES
(HES – hydroksyetyloskrobia, najczę-
ściej 10%, dawka początkowa 2 l/100 kg)
lub innych preparatów o charakterze
zastępczym. Tzw. plasma-expander
(roztwory 20-procentowe albumin lub
polisacharydów o bardzo wysokim ci-
śnieniu onkotycznym – roztwory żela-
tyny lub dekstrany) stosowane są pod
stałą kontrolą, ponieważ mogą powodo-
wać agregację płytek i prowadzić do ob-
jawów zakrzepowo-zatorowych z uwagi
na wysoką masę cząsteczkową. Niekie-
dy, przy braku dostępności roztworów
koloidalnych przetacza się osocze lub
nawet koncentraty krwi pełnej, co rów-
nież pozwala wyrównać hemostazę (3).
W celu uzupełnienia defi cytów ener-
getycznych można podawać roztwory
glukozy oraz płyny wieloskładnikowe
(Duphalyte
®
).
Straty elektrolitów należy wyrówny-
wać ostrożnie, ponieważ niektóre z nich
ciężko oszacować. Potas, ponieważ jest
to kation wewnątrzkomórkowy, musi
być dopasowany do zapotrzebowa-
nia i utraty. Najczęściej jest suplemen-
towany w przypadkach kilkudniowej
głodówki i gdy w badaniach labora-
toryjnych stężenie K
+
wynosi poniżej
3 mEq/l. Podaje się 15% KCL w płynie
Ringera (maksymalnie 40 mEq/l w koń-
cowym stężeniu i maksymalnie 0,5 mg/
/kg/godz.). Wapń najczęściej uzupełnia-
my przez glukonian wapnia 23% w ilości
1-2 mg/kg/h (1 mg glukonianu wapnia
= 4,5 mEq Ca). Ponad 70% koni z
coli-
tis X
wykazuje poważne zaburzenia po-
ziomu magnezu, a hipomagnezemia
pojawia się najczęściej razem z hipoka-
liemią i hipokalcemią. Stały wlew siar-
czanu magnezu w ilości ok. 6 mg/kg/
/godz. (1 mg MgS0
4
= 8,1 mEq Mg) po-
krywa zapotrzebowanie dorosłego ko-
nia. Terapia płynami powinna być ko-
rygowana także pod kątem równowagi
kwasowo-zasadowej. Przy przedłużają-
cej się biegunce i kwasicy przy normal-
nej luce anionowej najczęściej uzupeł-
nia się także niedobór wodorowęglanów
poprzez zastosowanie roztworu
Natrium
bicarbonicum.
Koniom wykazującym apetyt regu-
larnie i w odpowiednio dopasowanych
ilościach należy podawać wodę oraz
karmić. Podaje się zazwyczaj słomę,
rzadziej siano (nie za miękkie i w ogra-
niczonych ilościach), ale w miarę czę-
sto. W takich przypadkach zaleca się
podawanie elektrolitów również drogą
pokarmową.
Antybiotykoterapia w przypadkach
ostrego TC pozostaje stale niewyja-
śnionym zagadnieniem. Oprócz wymie-
nionej wcześniej polimyksyny B, jedy-
nie stosowanie metronidazolu wydaje
się mieć korzystne znaczenie w tera-
pii (25 mg/kg co 6 h). Inne antybio-
tyki wprowadza się w wyjątkowych
przypadkach pogłębiającej się neutro-
penii (15).
Wśród alternatywnych form terapii
należy wymienić możliwość wykona-
nia laparotomii, enterotomii i opróżnie-
nia światła jelita ślepego z patologicznie
zmienionej treści. Również próby stoso-
wania leków bezpośrednio do objętych
zapaleniem odcinków jelit nadal pozo-
stają leczeniem alternatywnym. Poda-
wanie heparyny ma ograniczać ryzyko
zakrzepów i wystąpienia ostrego/na-
dostrego DIC, jednak skuteczność ta-
kiej terapii nie jest jeszcze potwierdzo-
na. Coraz częściej rozważa się rutynowe
wprowadzanie probiotyków w schema-
ty leczenia TC, ponieważ ich stosowa-
nie profi laktyczne wykazuje korzystne
efekty (15).
56
CZERWIEC • 6/2009
www.weterynaria.elamed.pl
 WETERYNARIA W PRAKTYCE
KONIE/CHOROBY WEWNĘTRZNE
P
ROFILAKTYKA
I
PREWENCJA
Z uwagi na polietiologiczny charakter
colitis X
, trudności diagnostyczne oraz
wysoki wskaźnik śmiertelności coraz
częściej nad możliwości terapii wysu-
wają się zagadnienia dotyczące profi lak-
tyki i prewencji. Mimo że ostre TC nie
jest traktowane jako choroba zaraźliwa,
to izolacja toksynotwórczych szczepów
bakterii z kału, ale także ze ścian bok-
sów, narzędzi stajennych, poideł i kar-
mideł, wymusza niejako konieczność
izolacji każdego konia z objawami ostrej
biegunki. Ryzyko zakażenia koni po-
przez bezpośredni kontakt nadal pozo-
staje pod znakiem zapytania, ale w ta-
kich przypadkach, podejrzewając często
salmonellozę, izolacja jest jak najbar-
dziej wskazana. Współudział bakterii
Clostridium sp.
w etiologii
colitis X
decy-
duje również o konieczności regularnych
dezynfekcji stajni i utrzymania czystości
chirurgicznej w warunkach sali opera-
cyjnych i boksów pooperacyjnych.
W szeroko rozumianej profi laktyce
wymienia się przede wszystkim mini-
malizację czynników stresowych. W tym
celu zaleca się skrócenie przerw w diecie
głodowej dla okresów okołooperacyj-
nych i utrzymanie prawidłowego żywie-
nia w stajni bez wprowadzania nagłych
zmian, optymalizację warunków trans-
portu oraz stosowanie wskazanych an-
tybiotyków o jak najmniejszym ryzyku
działań ubocznych (7, 13).
Podawanie prebiotyków i probiotyków
wydaje się być alternatywą dla innych
form leczenia oraz istotnym elementem
profi laktyki. Zalecane probiotyki muszą
przejść przez cały przewód pokarmowy
i kolonizować jelita na obszarze jelita
ślepego i okrężnicy, w celu hamowania
kolonizacji przez bakterie patogenne
(2, 13). Koncepcja wprowadzania tego
typu leków ma na uwadze także odży-
wienie i odbudowę enterocytów. Na ra-
zie próbuje się wprowadzać probiotyki
zalecane dla bydła, np. Boviferm
®
, Plan-
taferm
®
lub wyprodukowany już dla koni
PlantaVet
®
zawierający
Saccharomyces ce-
revisiae
(13). W Polsce wśród bioprepa-
ratów zawierających probiotyki można
wymienić Enteroferment
®
zawierający
Enterococcus faecium
lub Biogen K
®
, za-
wierający kompozyt mikrobiologiczny
(
Bifi dobacterium bifi dum, Enterococcus fa-
ecium, Lactobacillus acidophillus, Pediocco-
cus acidilactici, Saccharomyces cerevisiae).
Obecnie zaleca się wprowadzanie tych
środków w krótkim czasie po zabiegach,
bezpośrednio przez sondę. W dotych-
czasowych badaniach takie konsekwent-
ne podawanie probiotyków wyraźnie
ograniczyło ryzyko i zmniejszyło wystę-
powanie ostrych zapaleń jelita ślepego
i okrężnicy. Niniejsze uwagi dotyczące
profi laktyki i podkreślające jej znacze-
nie mogą wydawać się najlepszą próbą
ograniczenia zachorowań i śmiertelno-
ści koni z powodu
colitis X
oraz innych
form TC o ostrym przebiegu.
7. Wollanke B., Gehrards H.:
Unterschiedli-
che klinische Erscheinungsbilder
,
Therapie
und
Prophylaxe der Colitis X des Pferdes
.
„Pferdeheilkunde”, 2003, 9, 359-364.
8. Baums C.:
Untersuchungen zur Pathogenese
der typhlocolitis des Pferdes
. Praca doktorska.
Tierärztl. Hochsch. Hannover 2003.
9. Straub R., Frey J.:
Neue Erkentnisse zur
Aetiopathogense der Typhlocolitis beim Pferd.
„Pferdeheilkunde”, 2000, 4, 436-437.
10. Weese J.S., Staempfl i H.R., Prescott J.F.:
A prospective study of the roles of Clostridium
diffi cile and enterotoxigenic Clostridium per-
fringens in equine diarrhea
. „Equine Vet. J.”,
2001, 33, 403-409.
11. Nicpoń J., Czerw P., Zawadzki W.:
Research
of pathomechanism and therapy of colitis x.
EJPAU, 2000.
12.Weese J.S., Anderson M.E.C., Lowe A.,
Penno R., DaCosta T.M., Button L.,
Goth K.C.:
Screening of the equine in-
testinal microflora for potential probiotic
organisms
. „Equine Vet. J.”, 2004, 36,
351-355.
13.Bartmann C.P., Baums C., Jobst D., Ver-
spohl J., Amtsberg G., Deegen E.:
Prophy-
laxe bei der
Typhlocolitis des Pferdes
. „Prak-
tischer Tierarzt”, 2006, 87,198-202.
14.Sykes B.W., Furr M.O.:
Equine endotoxe-
mia – a state of the art review of therapy
.
„Aust. Vet. J.”, 2005, 83, 45-50.
15. McGorum B.C., Dixon P.M., Smith D.G.:
Use of metronidazole in equine idiopathic
toxaemic
colitis
. „Vet. Rec.”,1998, 143 (23),
635-638.
16. Deegen E., Radia S., Meyer H.:
Unter-
suchen über den Einfl uss eines Nahrung-
sentzuges auf Verhalten, Blutparameter
und Füllung des Darmkanals beim Pferd
.
„Pferdeheilkunde”, 1995, 11, 345-352.
Piśmiennictwo
1. Hejłasz Z., Nicpoń J., Czerw P.:
Colitis
X, shock colitis syndrome
. Zesz. Nauk. AR,
Wrocław 1994, 239, 25-30.
2. Gerber V., Straub R.:
Therapie der Typh-
locolitis des adulten Pferdes
. „Praktischer
Tierarzt.”, 2006, 87,120-124
3. Huskamp B., Kopf N., Scheidemann W.,
Schusser C.G.:
Choroby żołądka i jelit
.
[W:]
Praktyka kliniczna: konie
. Galaktyka,
Łódź 2008, 491-505.
4. Nicpoń J., Czerw P., Nicpoń J.:
Differential
diagnosis of acute salmonellosis and acute colitis
X In adult horses
. Materiały konferencyjne.
Pferdekrankheiten-Hannover 2004.
5. Nicpoń J., Czerw P.:
Badania eksperymen-
talne nad colitis X
. Materiały konferencyjne.
Etiologia, patogeneza i terapia chorób z ob-
jawami biegunek u koni. Wrocław 1999.
6. Wollanke B., Gehrards H.:
Klinik und ma-
kroskopische Pathomorphologie der akuten
typhlocolitis.
„Praktischer Tierarzt”, 2006,
87, 32-37.
prof. dr hab. Józef Nicpoń
Katedra Chorób Wewnętrznych
i Pasożytniczych
z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
e-mail: jozef.nicpon@up.wroc.pl
CZERWIEC • 6/2009
57
www.weterynaria.elamed.pl
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]