Zabójcze warzywa Zabójcze warzywa, Zdrowie, Świat konsumenta - artykuły
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zanim zjesz
Zabójcze
warzywa
Warzywa i owoce
to najzdrowsze, co
możemy
sobie wy-
obrazić na
naszych talerzach
. Ale czy
konsumenci
dowia-
dują się
całej prawdy
o tych
produktach
, skądinąd faktycznie
zawierających
mnóstwo
witamin
,
błonnika
i
związków mineralnych
? Czy to jedyne ich
składniki
? Dla-
czego
polscy konsumenci
nie otrzymują
informacji
również
o tej drugiej
stronie medalu
– o ilościach
pestycydów
i
me-
tali ciężkich
zawartych w
płodach
naszej ziemi
?
Lekarze i dietetycy zalecają jeść warzywa i owoce pięć razy
dziennie. Podkreślają, że gotowane na parze zachowają
najwięcej witamin i składników mineralnych, bo podczas
gotowania w wodzie to, co zdrowe jest z warzyw wypłuki-
wane. Musimy sobie jednak uświadomić, że w dzisiejszych
czasach warzywa i owoce to nie tylko źródło witamin
i związków mineralnych tak korzystnych dla naszego zdro-
wia. To jednocześnie bogactwo metali ciężkich i prawdziwy
koktajl pestycydów…
źródła bezpieczniej jest gotować w dużej ilości wody – ra-
dzi Dorota Kondej z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy
(„Bezpieczeństwo Pracy”, 2/2007). W dodatku im dłużej
gotujemy, tym czystsze warzywa otrzymamy. To stoi jednak
w całkowitej sprzeczności z zaleceniami lekarzy i dietety-
ków, od których słyszymy, by warzywa gotować jak najkró-
cej, a najzdrowsze są te surowe.
Marchewka z rury
wydechowej
Kiedy przemie-
rzamy Polskę
samochodem,
widzimy po obu
stronach drogi pola
z uprawami, a wśród
nich uprawy
(Nie)zdrowe
Azotany w sałacie i szpinaku, metale ciężkie w ziemnia-
kach, pestycydy w papryce, winogronach, pietruszce…
Częste spożywanie zanieczyszczonych warzyw i owoców
(a o inne dzisiaj naprawdę trudno) oznacza, że trucizny
w nich zawarte kumulują się w naszym organizmie. Go-
towanie warzyw na parze czy nawet w małej ilości wody
nie usunie szkodliwych substancji. Dopiero gotowanie
w dużej ilości wody wypłucze choć część z nich. To do-
tyczy szczególnie warzyw, o których pochodzeniu
niewiele wiemy. – Ponieważ część związków me-
tali wypłukuje się podczas
gotowania, warzywa
z nieznanego
26
świat konsumenta | kwiecień 2008
www.swiatkonsumenta.pl
warzyw i sady owocowe. To, co na nich wyrośnie, po tym,
jak już wchłonie wszelkie nieczystości z rur wydechowych,
trafia na nasze stoły. A nikt chyba nie zaprzeczy, że uprawy
wzdłuż tras szybkiego ruchu należą do typowych elementów
polskiego krajobrazu. – W odległości mniejszej niż 100 m od
dróg o dużym natężeniu ruchu samochodowego
następuje zwiększona akumulacja metali ciężkich
w glebach – zauważa Dorota Kondej. – Rośliny
mogą ulegać skażeniu nie tylko przez glebę, ale
także przez powietrze zanieczyszczone metalami
ciężkimi, które są łatwo zatrzymywane na po-
wierzchni części nadziemnych roślin. Naturalna
skłonność do pobierania i akumulacji metali cięż-
kich w roślinach jest bardzo różna u poszczegól-
nych gatunków. Największą zdolność do ich gromadzenia
mają warzywa liściowe i korzeniowe. Zdecydowanie mniej
szkodliwych dla zdrowia pierwiastków zatrzymują warzy-
wa, których częścią użytkową są owoce: pomidory, warzy-
wa strączkowe i dyniowate. Mniejszą zawartością metali
ciężkich cechują się części jadalne osłonięte liśćmi (głowa
kapusty, róża kalafiora), stanowiącymi naturalną ochronę
przed pyłami.
Pierwiastki toksyczne odkładają się głównie w wątrobie,
nerkach, trzustce. Jeśli spożywamy zanieczyszczoną żyw-
ność zaczynają odkładać się również w innych tkankach
(np. ołów w kościach i w tkance mózgowej, rtęć w tkance
mózgowej, kadm w cebulkach włosów).
Do dziś nie wiemy, w jaki sposób składniki
mieszanki różnych pestycydów zawartej
w niektórych owocach i warzywach, oddzia-
łują na siebie nawzajem i w jaki sposób, już
spożyte, oddziałują na nasze zdrowie.
Niektóre metale w małych ilościach są nam jednak potrzeb-
ne do prawidłowego funkcjonowania. Do takich pierwiast-
ków należy między innymi miedź. Jednak przyjmowana
w zbyt dużych ilościach staje się niebezpieczna. U niemow-
ląt i małych dzieci może wtedy uszkadzać wątrobę. Pod-
czas gdy wielu szkodliwych związków możemy uniknąć, je-
śli wybieramy warzywa i owoce z upraw ekologicznych, to
zasada ta nie dotyczy miedzi. Wręcz przeciwnie – to wła-
śnie miedź wykryto w ziemniakach z upraw ekologicznych
w niemieckim teście z 2000 r. Było jej pięcio-, a nawet dzie-
sięciokrotnie więcej niż w warzywach z upraw konwencjo-
nalnych. Dlaczego? Wyjaśnienie jest proste: otóż w upra-
wach ekologicznych dozwolone jest stosowanie roztworów
soli miedzi jako środka ochrony przed szkodnikami.
Sałata z azotanami
W każdej sałacie, którą w tym roku przebadała niemiecka
Fundacja Warentest, znajdowały się azotany – związki po-
trzebne roślinom do wzrostu, które później przekształcają
się w azotyny, a te z kolei – w niebezpieczne nitrozami-
ny mogące być przyczyną nowotworów. Okazało się też,
że wraz z porcją rukoli spożywamy z reguły więcej azota-
nów niż z innymi gatunkami sałaty. Również w badaniach
z 2000 r. okazało się, że sałata to istna bomba azotanowa.
Stosowanie nawozów to nie jedyne źródło zanieczyszczenia
roślin metalami ciężkimi. Do gleb, a później do roślin, prze-
dostają się głównie z opadających pyłów wytwarzanych przez
Światowa Organizacja Zdrowia obliczyła, ile azotanów mo-
żemy bezpiecznie spożyć w ciągu dnia: 3,65 mg na każdy
kilogram masy ciała. A zatem dla dorosłego człowieka wa-
żącego 60 kg maksymalna dawka wynosi 220 mg azotanów.
Wystarczy więc, że zje około 50-70 g (średnio pół opako-
wania) spośród sałat, które wypadły najgorzej w teście,
a osiągnie dzienny limit azotanów. Pamiętajmy jednak,
że azotany znajdują się również w wielu innych produk-
tach spożywczych, które jemy na co dzień, między innymi
w kiełbasie, serze, wodzie oraz w innych warzywach, głów-
nie w szpinaku i w burakach. U niemowląt i małych dzieci
azotyny mogą hamować transport tlenu we krwi, dlatego
w szczególności one nie powinny zjadać produktów z za-
wartością azotanów. Specjaliści radzą, by wybierać dla nich
tylko dania z warzywami, w których kontrole nie wykazują
dużych ilości azotanów, na przykład z marchwią.
Kartole z metalami
Ołów i kadm – to dwa metale ciężkie, które w najwięk-
szych ilościach przedostają się do środowiska naturalnego,
a w konsekwencji – do płodów rolnych spożywanych przez
konsumentów. Rtęć – to trzeci z najniebezpieczniejszych
metali ciężkich, który zanieczyszcza warzywa i owoce.
Skutki działania metali ciężkich na nasze zdrowie mogą
ujawniać się nawet po wielu latach. Ich występowanie
w każdym stężeniu jest niepożądane. Dodatkowy problem
polega nie tylko na toksyczności tych metali (patrz str. 29),
ale także na tym, że kumulują się w organizmie człowieka.
www.swiatkonsumenta.pl
świat konsumenta | kwiecień 2008
27
– dokładne opłukanie ich nawet pod chłodną wodą
usunie z nich nie tylko bakterie, ale i choć część pesty-
cydów z ich powierzchni.
Z
warzyw liściastych, takich jak sałata czy kapusta,
Koktajl pe-
stycydów
Aby uchro-
nić warzywa
i owoce przed
atakiem szkod-
ników, stosuje
się środki ochrony
roślin, czyli pesty-
cydy. Na świecie jest
kilkaset różnych pesty-
cydów, których pozostało-
ści zjadamy wraz z warzywami
i owocami. Prawie wszystkie pesty-
cydy są szkodliwe w dużych stężeniach,
dlatego istnieją regulacje prawne określające li-
mity zawartości tych trucizn w produktach spożywczych.
Problem w tym, że regulacje dotyczą pojedynczych związ-
ków, podczas gdy w niektórych warzywach i owocach wy-
krywane są istne koktajle kilku, a nawet kilkunastu różnych
pestycydów. Nawet jeśli żaden z nich z osobna nie osiągnie
niedozwolonej granicy, to łącznie osiągają stężenia znacznie
przewyższające limity uznawane za bezpieczne. Mało tego,
tak naprawdę do dziś nie wiemy, w jaki sposób składniki
takiej pestycydowej mieszanki oddziałują na siebie na-
wzajem i w jaki sposób, już spożyte, oddziałują na nasze
zdrowie.
należy usunąć zewnętrzne liście oraz szypułki,
w których gromadzi się najwięcej azotanów.
O
bierając owoce i warzywa usuniemy z nich część
zanieczyszczeń. Pamiętajmy jednak, że w skórce
oprócz szkodliwych związków, znajduje się także naj-
więcej witamin.
G
otujmy warzywa w dużej ilości wody – metale cięż-
kie, pestycydy i azotany zostaną wypłukane.
Z drugiej jednak strony gotowanie w małej ilości wody,
a tym bardziej na parze zachowa w warzywach najwię-
cej witamin.
W
ybierajmy owoce i warzywa możliwie z upraw
krajowych i kupujmy te, na które jest akurat se-
zon. Im dłuższa droga z pola na nasz talerz, tym więcej
pozostałości pestycydów.
U
rozmaicajmy dietę jak tylko się da, aby nie spo-
żywać na okrągło produktów z jednym rodzajem
zanieczyszczeń.
M
imo zawartości pestycydów, azotanów i metali
ciężkich, specjaliści zapewniają, że i tak korzyści
ze spożywania warzyw i owoców przewyższają ryzyko
związane z ich zanieczyszczeniem.
przemysł oraz ze spalin samochodowych. Jednym z zagłębi
warzywnictwa i sadownictwa w naszym kraju są zachodnie
obrzeża Warszawy. Tymczasem tam właśnie działają lub
przez wiele lat działały liczne zakłady produkcyjne – choćby
fabryka kabli w Ożarowie Mazowieckim. W Łomiankach
z kolei do 1954 r. funkcjonowała garbarnia. Po jej pożarze
szlamy pogarbarskie i chemikalia spowodowały ogromne
zanieczyszczenie gleb arsenem i chromem. Jakby tego było
mało, przez powiat zachodni warszawski biegną dwie dro-
gi międzynarodowe o bardzo dużym nasileniu ruchu: trasa
gdańska i z Berlina do Moskwy. Co więc trafia do warzyw
uprawianych na zachodzie Warszawy? Łatwo można to so-
bie wyobrazić. Ale nie trzeba, bo badania tamtejszych gleb
z 2006 r. wykonane przez dr. Józefa Lisa i dr. Annę Pa-
sieczną z Państwowego Instytutu Geologicznego jed-
noznacznie wskazują na to, że w okolicach Łomianek
występuje znaczna koncentracja arsenu, chromu, a tak-
że ołowiu, cynku, miedzi i kadmu. Natomiast główny-
mi metalami zanieczyszczającymi gleby wokół byłej fa-
bryki kabli i huty szkła w Ożarowie Mazowieckim są
miedź, ołów i cynk. – Anomalie tych metali w glebach
powierzchniowych obejmują
swym zasięgiem niektóre
pola uprawne, co stwarza
ryzyko skażenia roślin
– konkludują autorzy
badań.
Tajne przez poufne
Nie można oczywiście rezygnować z diety bogatej
w warzywa i owoce – one są naprawdę niezbędne dla
zachowania zdrowia. Chodzi tylko o to, by świadomie je
wybierać i odpowiednio komponować jadłospis, tak aby
unikać częstego spożywania warzyw lub owoców odzna-
czających się najwyższymi poziomami szkodliwych sub-
stancji. Metale ciężkie mają to do siebie, że kumulują się
w naszym ciele, tzn. nie są z niego usuwane, tylko gromadzą
się w coraz większych ilościach. Dlatego powinniśmy wie-
dzieć, które produkty mają w sobie dużo, dajmy na to, oło-
wiu, aby nie gromadzić ich na raz na naszym talerzu. Bardzo
ważne jest też dlatego urozmaicanie diety. Nie jedzmy dzień
w dzień na przykład sałaty, która zawiera dużo azotanów,
a wybierajmy każdego dnia inne warzywo lub sałatkę z in-
nych składników. Wtedy nie bombardujemy naszego organi-
zmu na okrągło jednym szkodliwym związkiem – w efekcie
szybko moglibyśmy przekroczyć bezpieczną dawkę.
Wszystko byłoby pięknie, gdyby nie jeden szkopuł: skąd
mamy wziąć informacje o ilościach szkodliwych substan-
cji w warzywach i owocach? Polscy konsumenci takich
danych nie otrzymują. Stałe kontrole warzyw i owoców
pod kątem zawartości pestycydów – owszem – są wyko-
nywane przez Sanepid, ale cóż z tego, skoro ich wyników
konsumenci nie ujrzą? Lądują one w szufladach urzędni-
czych biurek. Zwróciliśmy się do Głównego Inspektoratu
Sanitarnego z prośbą o ujawnienie nam tych wyników.
Po przeszło tygodniu oczekiwania otrzymaliśmy od Jana
Bondara, rzecznika GIS, jedynie lakoniczną notatkę,
w której niestety zawartości pestycydów w różnych
warzywach i owocach nie podano.
28
świat konsumenta | kwiecień 2008
www.swiatkonsumenta.pl
Jak uchronić się przed szkodliwymi związkami?
Z
awsze myjmy warzywa i owoce przed spożyciem
Dlaczego polscy konsumenci nie są informowani o tak istot-
nych dla zdrowia faktach? Dlaczego instytucje powołane do
tego, by stały na straży naszego zdrowia i bezpieczeństwa
żywności zatajają wyniki kontroli? W wielu zachodnich kra-
jach taka sytuacja byłaby nie do pomyślenia – tam konsu-
menci mogą wybierać świadomie. Na przykład w Stanach
Zjednoczonych na podstawie wyników prawie 43 tys. badań
na pestycydy wykonanych przez Amerykański Departament
Rolnictwa (USDA) w latach 2000-2005 powstała ogromna
lista produktów opisująca ryzyko ich zanieczyszczenia środ-
kami ochrony roślin. Wynika z niej, że najwięcej pozostałości
pestycydów znajduje się w brzoskwiniach i jabłkach. Z kolei
niemieccy konsumenci mają do dyspozycji testy Fundacji Wa-
rentest w części finansowanej przez Bundestag, która w swo-
im czasopiśmie publikuje wyniki badań różnych gatunków
warzyw i owoców. Również innym instytucjom zależy na tym,
by niemieccy obywatele mieli dostęp do informacji na temat
zawartości szkodliwych związków w produktach. Najbar-
dziej szczegółowe dane otrzymują mieszkańcy Nadrenii
Westfalii. Tamtejsze ministerstwo ds. środowiska na-
turalnego, ochrony przyrody, rolnictwa i ochrony
konsumentów udostępnia na swoich stronach
internetowych aktualizowane co tydzień wyniki
kontroli kilkudziesięciu gatunków warzyw i owoców
pod kątem zawartości w nich 600 różnych pestycydów.
– Dzięki portalowi konsumenci mogą dowiadywać się
o zanieczyszczeniu warzyw i owoców pozostałościami
środków ochrony roślin, a uzyskane informacje wyko-
rzystywać w swoich wyborach podczas zakupów – wyjaśnia
Eckhard Uhlenberg, minister ds. ochrony konsumentów.
– Jednocześnie wywieramy nacisk na importerów i produ-
centów, aby sami skrupulatniej kontrolowali produkty,
które wypuszczają na rynek, ponieważ o tym, że
w jakimś produkcie zostały przekroczone do-
puszczalne granice ilości pestycydów, każdy może
od razu przeczytać w internecie. Produktów takich
nikt nie będzie kupował, gdyż to konsumenci sami
najlepiej ocenią, któremu przedsiębiorcy ufają,
a gdzie nie zrobią zakupów – dodaje. Portal po-
daje bowiem również nazwy sieci sklepów, w któ-
rych wykryto warzywa i owoce z podwyższonymi
zawartościami pestycydów oraz te, w których oferowa-
ne są produkty w pełni bezpieczne.
korzeniowej i wielu in-
nym szkodnikom oraz
chorobom. Im dłużej tru-
skawka podróżuje, tym większe jest
ryzyko, że rozgnieciona, zacznie gnić,
dlatego odległy kraj eksportu oznacza
więcej pestycydów, które zjadamy
wraz z truskawką. W teście z 2003 r.
niemiecka Fundacja Warentest wy-
kryła największe zawartości pesty-
cydów w truskawkach z Maroka.
W przypadku cytryn najbardziej
zanieczyszczone są owoce sprowa-
dzane z Południowej Afryki – to
z kolei wynik kontroli niemieckiego
ministerstwa ochrony konsumentów: aż
43% próbek z RPA zbadanych w latach
2005-2008 przekraczało dopuszczalną gra-
nicę zawartości pestycydów.
Jak więc uchronić się przed szkodliwymi substancjami
z warzyw i owoców? Na pewno nie rezygnować z jedze-
nia zieleniny – radzą specjaliści. Jedynym wyjściem jest
świadome wybieranie najmniej zanieczyszczonych warzyw
i owoców oraz urozmaicona dieta.
Piotrek Koluch
Co tkwi w warzywach i owocach?
Azotany
Rośliny pobierają azotany z ziemi i wody. Dla nich to zwią-
zek potrzebny do wzrostu, dlatego azotany znajdują się
w nawozach. Dla ludzi azotany stają się niebezpieczne, kie-
dy pewne rodzaje bakterii zamieniają je w azotyny. Te z kolei
mogą przekształcić się w ludzkim organizmie w nitrozaminy,
które w badaniach na zwierzętach okazały się rakotwórcze.
Metale ciężkie
Przedostają się do środowiska naturalnego ze spalin i opa-
rów wytwarzanych przez przemysł. Ludzki organizm je ku-
muluje, a efekty ich działania mogą ujawniać się po latach.
Co powodują?
Kadm
:
Objawy zatrucia kadmem to silne nudności, wymioty,
ślinotok, biegunka, bóle brzucha; w następstwie zatrucia
może dojść do uszkodzenia nerek i wątroby.
Ołów
:
Do narządów najbardziej wrażliwych na działanie oło-
wiu należą: wątroba, nerki, szpik kostny i mózg.
Rtęć
:
Jej wysokie stężenia mogą uszkadzać mózg. Szczegól-
nie wrażliwy na jej oddziaływanie jest rozwijający się płód,
a także małe dzieci.
Pestycydy
Stosuje się je w uprawach, aby uchronić warzywa i owoce
przed szkodnikami. Pozostałości pestycydów lądują póź-
niej w naszych żołądkach. Naukowcy uspokajają jednak, że
pestycydy nie zagrażają naszemu zdrowiu bezpośrednio,
jeżeli nie spożywamy produktów, w których ich ilości prze-
kraczają dopuszczalne prawem normy. Dopiero zjadanie ich
regularnie w zbyt wysokich stężeniach może mieć poważne
następstwa. Pestycydy odkładają się w naszym organizmie.
Na temat wzajemnych oddziaływań między nimi w organizmie
jeszcze niewiele wiadomo. Dlatego powinniśmy przyjmować
z pożywieniem jak najmniejsze ilości pestycydów.
Długa podróż truskawki
Wiele owoców, szczególnie tropikalnych, trafia na nasze
stoły z różnych stron świata. Ale nie tylko tropikalne owo-
ce przyjeżdżają z daleka. Również na przykład truskaw-
ki – te dostępne zimą (piękne, okazałe – krótko mówiąc:
jak z obrazka i sprzedawane po niebotycznych cenach)
importowane są z odległych krajów. Z badań wykonywa-
nych na Zachodzie wynika, że takie owoce są z reguły
bardziej zanieczyszczone pestycydami. Dlaczego? Mu-
szą jakoś przetrwać długą podróż i cały czas wyglądać
pięknie. Truskawki, zanim urosną na polskich polach,
trafiają do nas z Hiszpanii, Maroka, Egiptu, Izraela,
a nawet z Jordanii i Florydy. Ponieważ są owocami
bardzo delikatnymi, już od początku uprawy przygo-
towuje się je do ciężkiej podróży – spryskuje środkami
przeciw insektom takim jak:
mszyce, przędziorek, zgniliźnie
www.swiatkonsumenta.pl
świat konsumenta
| kwiecień 2008 29
[ Pobierz całość w formacie PDF ]