Zabawy twórcze, DLA NAUCZYCIELI, TEORIA - samokształcenie i doskonalenie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
praktyka szkolna
PRACA KONKURSOWA – TRZECIA NAGRODA
Z
a
b
a
w
y
t
w
ó
r
c
z
e
Potrzeba analizowania rangi zabawy twórczej i jej wa˝noÊci w uspo∏ecznieniu
oraz kszta∏towaniu kreatywnej postawy dziecka sta∏a si´ dla mnie powodem
opracowania cyklu zaj´ç dydaktycznych.
■
ANNA SZAL
Zabawy sk∏ada∏y si´ z nast´pujàcych stra-
tegii dzia∏ania (niekoniecznie w podanym
porzàdku).
A.
Rozgrzewka, czyli krótkie fizyczne lub
umys∏owe, pisemne lub ustne çwiczenie, któ-
re pozwala uczestnikom skoncentrowaç si´
na postawionych im zadaniach i s∏u˝y wytwo-
rzeniu wi´zi w grupie.
B.
Wprowadzenie obejmuje czynnoÊci s∏u˝à-
ce przygotowaniu zabawy, przedstawieniu jej
celu oraz stworzeniu atmosfery ˝yczliwoÊci
i szacunku, mo˝liwoÊç wyboru materia∏ów
i miejsca dzia∏ania.
C.
Podj´cie aktywnoÊci twórczej – obejmuje
swobodnà, twórczà prac´ dzieci.
D.
Podsumowanie – umo˝liwia uczestnikom
przemyÊlenie i nazwanie tego, czego si´ na-
uczyli i doÊwiadczyli. Pozwala na zaprezento-
wanie w∏asnej pracy, w∏asnego pomys∏u roz-
wiàzania problemu.
czà powinno si´ rozwijaç przede
wszystkim w toku lekcyjnym poprzez
zabawy twórcze, które sà jednym z przeja-
wów dzia∏alnoÊci cz∏owieka.
Ca∏y cykl zaj´ç ma form´ eksperymentu.
Poprzedzajà i koƒczà go badania. Analiza
porównawcza pomi´dzy badaniami poczàt-
kowymi a koƒcowymi ma wykazaç, czy za-
proponowane zabawy majà wp∏yw na aktyw-
noÊç twórczà dziecka i jego uspo∏ecznienie.
Cykl sytuacji dydaktycznych zosta∏ zapla-
nowany na ca∏y rok szkolny 2003/2004, dlate-
go umieÊci∏am tylko wyniki prac dzieci klasy
drugiej uzyskane z zabawy „Rym dany”.
Aby stymulacja wyobraêni by∏a najpe∏-
niejsza, a dzieci spontanicznie podejmowa∏y
aktywnoÊç twórczà, w trakcie prowadzenia
zaj´ç uwzgl´dni∏am ró˝ne rodzaje zabaw
twórczych. Stara∏am si´ zaktywizowaç ró˝ne
sfery dzia∏alnoÊci dzieci:
Sfer´ werbalnà
– stosujàc uk∏adanie ry-
mowanych wierszy, opowiadaƒ lub stawiajàc
nietypowe pytania.
Sfer´ percepcyjnà
– gdy dzieci rysowa∏y,
malowa∏y.
Sfer´ ruchowà
– proponujàc zabawy.
CE¡ MYÂLENIE
Podczas prowadzenia zaj´ç kierowa∏am
si´ dyrektywami post´powania nauczyciela
z dzieçmi wed∏ug Torrance’a.
1.
„Ceƒ myÊlenie twórcze, gdy˝ dzieci bardzo
szybko uczà si´ tego, co si´ u nich ceni.
2.
Zach´caj do manipulowania przedmiota-
mi, gdy˝ ma∏e dziecko wykazuje tendencje
42
9/2004
613
37
U
wa˝am, ˝e wyobraêni´ i postaw´ twór-
praktyka szkolna
do operowania przedmiotami, badania ich,
co stanowi podstaw´ innowacyjnoÊci.
3.
Wspieraj innowacyjne uczenie si´ dziecka,
gdy˝ sprzyja to podtrzymaniu jego ciekawo-
Êci i ch´ci zdobywania wiedzy.
4.
Ucz tolerancji wobec nowych idei i twór-
czych osobowoÊci, gdy˝ takie podejÊcie chro-
ni jednostk´ twórczà przed uniformizacjà je-
go samego, jego zachowaƒ i poglàdów.
5.
Strze˝ si´ przed narzucaniem sztucznych
schematów, gdy˝ hamujà one wa˝ne elemen-
ty aktywnoÊci twórczej dziecka, do których
zalicza si´: wolnoÊç i swobod´ dzia∏ania oraz
mo˝liwoÊci wyboru.
6.
Twórz i utrwalaj twórczà atmosfer´, która
charakteryzuje si´ przyzwole-
niem, nieskr´powaniem, poczu-
ciem bezpieczeƒstwa, brakiem
l´ku, wspólnà pracà, elastyczno-
Êcià dzia∏ania.
7.
Stwarzaj sytuacje wymagajà-
ce twórczego myÊlenia w myÊl
sentencji „Potrzeba matkà wy-
nalazków”.
8.
Zapewniaj dzieciom okresy
wzmo˝onej aktywnoÊci oraz
wzgl´dnego spokoju, w ten sposób mo˝esz
rozwinàç potencja∏ ka˝dej osobowoÊci: tej,
która potrzebuje samotnoÊci, i tej, której ak-
tywnoÊç wymaga obecnoÊci innych.
9.
Utrwalaj zwyczaj pe∏nej realizacji pomy-
s∏ów, gdy˝ idea to nie wszystko. Trzeba po-
mys∏ sprawdziç w praktyce i wtedy mo˝na
poprawiç i udoskonaliç, co stanowi bodziec
do kolejnej twórczej inicjatywy podejmowa-
nej przez dziecko.
10.
Wychowaj siebie na nauczyciela o otwar-
tym umyÊle, gdy˝ decydujàcym czynnikiem
rozwijania twórczej aktywnoÊci dziecka jest
osoba i zachowanie nauczyciela”.
pokonania. Celem tej zabawy by∏o samo-
dzielne stworzenie przez ka˝de dziecko ry-
mowanego wierszyka oraz wdra˝anie do
uwa˝nego s∏uchania kole˝anek i kolegów.
Ka˝de spotkanie rozpoczyna∏o si´ od zebra-
nia w grupie i rozmowy na temat samopoczu-
cia dzieci; równie˝ inspirowano je, czytajàc
wiersze ró˝nych autorów. Natomiast koƒczy-
∏o si´ prezentacjà prac dzieci oraz ustnà oce-
nà przez kole˝anki i kolegów, jak równie˝
przez nauczyciela.
Aby nadaç rytm pracy, zastosowano me-
tod´ „burzy mózgów”. Ka˝dy wypowiada∏
jedno s∏owo, do którego pozosta∏e dzieci
tworzy∏y rymy. Nast´pnie ka˝de dziecko wy-
obra˝a∏o sobie, ˝e jest poetà.
•
W
etapie pierwszym
za-
bawy „Rym dany” dzieci otrzy-
ma∏y kartki z napisanymi na
nich rymami oraz tytu∏em wier-
sza (tytu∏:
Na ∏àce
, rym:
krowa –
kolorowa, kwiatki – bratki
, s∏ow-
nictwo bliskie Êrodowisku ˝ycia
dzieci). Zadaniem dzieci by∏o
dopisaç zdania tak, aby powsta∏
wiersz.
•
W
etapie drugim
„Rym dany” dzieci
otrzyma∏y kartki z rymami (
wieje – Êmieje,
drzewa – Êpiewa
). W etapie tym wprowadzo-
no utrudnienie polegajàce na wymyÊleniu ty-
tu∏u wiersza, a co za tym idzie – tematu wier-
sza. Zadaniem dzieci by∏o dopisanie zdaƒ
tak, aby powsta∏ wiersz.
•
W
trzecim etapie
zabawy „Rym dany”
dzieci otrzyma∏y kartki z tytu∏em wiersza
oraz rymami (tytu∏ wiersza:
Moja planeta
ry-
my:
t´czowa – g∏owa, zadowolona – rozpro-
mieniona
). W etapie pojawi∏o si´ utrudnie-
nie polegajàce na wprowadzeniu s∏ownictwa
odleg∏ego dziecku, odbiegajàcego od rzeczy-
wistoÊci oraz na wprowadzeniu rymów,
pomi´dzy którymi brak zwiàzków. Zadaniem
dzieci by∏o dopisanie rymów tak, aby posta∏
wiersz.
•
W
etapie czwartym
zabawy „Rym dany”
dzieci otrzyma∏y kartki z rymami (
czarownica
– piwnica, krzyki – ryki, mamuty – buty
).
W tym etapie utrudnieniem by∏o s∏ownictwo
oderwane od rzeczywistoÊci, brak zwiàzku
Zabawa „Rym dany”
Pierwszà podj´tà formà pobudzania ak-
tywnoÊci twórczej dziecka oraz jego uspo-
∏ecznienia by∏o zastosowanie zabawy polega-
jàcej na tworzeniu wierszy pod nazwà „Rym
dany”. Zabawa ta przebiega∏a w pi´ciu eta-
pach. W ka˝dym kolejnym etapie zosta∏
wprowadzony nowy, trudniejszy problem do
38
614
˚ycie Szko∏y
43
praktyka szkolna
pomi´dzy grupami rymów, wymyÊlenie tytu-
∏u wiersza. Dodatkowo ka˝dy z uczestników
zabawy móg∏ samodzielnie dopisaç wymyÊlo-
ne przez siebie rymy. Zadaniem dzieci by∏o
dopisanie zdaƒ tak, aby powsta∏ wiersz.
•
Piàty etap
zabawy „Rym dany” to taka
jej cz´Êç, w której dzieci otrzymujà puste
kartki. Zadaniem dzieci by∏o samodzielne
napisanie wiersza, czyli wymyÊlenie rymów,
tytu∏u oraz dopisanie zdaƒ.
nie oraz nabywanie umiej´tnoÊci cierpliwego
czekania na swojà kolej.
•
W
pierwszym etapie
zabawy „Rozmo-
wa” zadaniem dzieci by∏o odpowiedzieç na
pytanie „Co Ci powiedzia∏o drzewo, które
zasypia na zim´?” Ka˝de dziecko przyk∏ada-
∏o ucho do pnia drzewa i stara∏o si´ „wys∏u-
chaç jego g∏osu”.
•
Drugi etap
zabawy „Rozmowa” pole-
ga∏ na udzieleniu przez dzieci odpowiedzi na
pytanie „Co powiedzia∏ Ci p∏atek Êniegu,
który w∏aÊnie spad∏ z chmury?” Wa˝nym mo-
mentem w zabawie by∏ kontakt z naturà,
oglàdanie p∏atków Êniegu pod szk∏em po-
wi´kszajàcym, opisywanie jego wyglàdu.
•
W ostatnim,
trzecim etapie
zabawy
„Rozmowa” dzieci odpowiada∏y na nietypo-
we pytanie, mianowicie „Co by by∏o, gdyby
drzewa ros∏y do góry korzeniami?” Tym
razem wypowiedziom dzieci towarzyszy∏o
oglàdanie korzenia drzewa, jego dotykanie,
opisywanie.
W strukturze prowadzonego ekspery-
mentu mieÊci∏o si´ równie˝ pobudzanie ak-
tywnoÊci twórczej dziecka oraz jego uspo-
∏ecznienia obrazem, czyli tworzenie prac pla-
stycznych.
Podobnie jak w poprzednich zabawach
niezmiernie wa˝nà role odgrywa∏a radosna
atmosfera, która na zaj´ciach plastyki zosta-
∏a spot´gowana przez dêwi´ki muzyki ta-
necznej i powa˝nej (z nagraƒ na taÊmie ma-
gnetofonowej).
Zabawa „Moje opowiadanie”
Drugà podj´tà formà pobudzenia aktyw-
noÊci twórczej dziecka by∏o zastosowanie za-
bawy polegajàcej na u∏o˝eniu przez dzieci
w∏asnego opowiadania z podanych wyrazów,
których kolejnoÊç nie mog∏a byç zmieniona,
pod nazwà „Moje opowiadanie” w dwóch
etapach.
Celem tej zabawy by∏o u∏o˝enie w∏asnego
opowiadania oraz kszta∏cenie umiej´tnoÊci
stosowania si´ do regu∏ obowiàzujàcych
w zabawie.
•
W
etapie pierwszym
zabawy „Moje
opowiadanie” zosta∏o wykorzystane s∏ownic-
two bliskie dzieciom (
droga, obiad, kara,
s∏oƒce, serce
). Zadaniem dzieci by∏o u∏o˝enie
opowiadania tak, aby nie zmieniç kolejnoÊci
podanych wyrazów.
•
W
drugim etapie
zabawy „Moje opo-
wiadanie” dzieci pracujà, pos∏ugujàc si´ wy-
razy sprawiajàce trudnoÊci w powiàzaniu ich
w logicznà ca∏oÊç (
noc, most, dym, piosenka,
dom
).
Zabawa „Rozmowa”
Kolejnà podj´tà fazà pobudzenia aktyw-
noÊci twórczej dzieci oraz ich uspo∏ecznienia
by∏o przeprowadzenie zabawy o nazwie
„Rozmowa”, która polega∏a na udzielaniu
przez dzieci odpowiedzi na nietypowe pyta-
nia. Zabaw´ przeprowadzono w trzech
etapach. Wa˝nym elementem tej zabawy by∏
kontakt dzieci z naturà (wycieczka). Zada-
niem uczniów by∏o udzielenie ciekawej, nie-
typowej odpowiedzi na zadane przez nauczy-
ciela pytanie.
Celem zabawy „Rozmowa” by∏o udziele-
nie oryginalnej odpowiedzi na zadane pyta-
Zabawa „Wynalazca”
Zabawa „Wynalazca” polega∏a na prze-
twarzaniu znaków graficznych oraz konstru-
owaniu maszyn, pojazdów. Dzieci korzysta∏y
z ró˝norodnych materia∏ów plastycznych.
Zabawa „Wynalazca” przebiega∏a w trzech
etapach.
Celem tej zabawy by∏o stworzenie pracy
plastycznej w∏asnego pomys∏u, nietypowej,
oryginalnej, oraz nabywanie przez dzieci
umiej´tnoÊci dzielenia si´ przyniesionymi
przez siebie materia∏ami plastycznymi.
Punktem wyjÊcia zabawy „Wynalazca”
w pierwszym etapie by∏ kolorowy znak gra-
ficzny, a jego przeróbka polega∏a na wykona-
44
9/2004
615
39
praktyka szkolna
niu rysunku stanowiàcego kontynuacj´ dane-
go znaku. Ka˝de dziecko otrzymywa∏o kart-
k´ z bloku, na której nakreÊlona by∏a czarna
spiralna linia. Po werbalnym nakreÊleniu
przez dzieci tematu pracy przystàpi∏y one do
wykonania wspólnie ustalonego celu.
Celem drugiego etapu zabawy „Wynalaz-
ca’’ by∏o zaprojektowanie pojazdu, którym
dzieci chcia∏yby przyjechaç do szko∏y. Aby
przybli˝yç dzieciom temat tworzenia, podj´cie
twórczoÊci poprzedzone by∏o rozmowà na te-
mat problemów zwiàzanych z wczesnym wsta-
waniem, aby pójÊç do szko∏y. Trzeci etap zaba-
wy „Wynalazca” polega∏ na zaprojektowaniu
pojazdu, który pomo˝e kominiarzowi w nie-
bezpiecznej pracy. Inspiracjà by∏a rozmowa
z zaproszonym kominiarzem.
Przed rozpocz´ciem zaj´ç
zawarto z dzieçmi umow´ na te-
mat zasad kontaktowania si´
z nimi podczas procesu tworze-
nia. Ustalono, ˝e czas na
udzielenie informacji przez
nauczyciela nie b´dzie ogra-
niczony i w ka˝dej chwili, gdy
zaistnieje taka potrzeba,
dziecko mo˝e skorzystaç z po-
mocy nauczyciela, szeptem
zadawaç pytania, aby nie
przeszkadzaç innym.
Nale˝y równie˝ pami´taç o tym, ˝e ocena
prac dzieci powinna dotyczyç wysi∏ków
ucznia, a nie tylko osiàgni´tych wyników,
gdy˝ cz´sto wyniki sà ni˝sze w stosunku do
w∏o˝onego wysi∏ku i ocena mo˝e byç krzyw-
dzàca, co spowoduje zniech´cenie do dalszej
twórczoÊci.
nym znakiem graficznym, kredki, pisaki, far-
by, plastelina, szmatki, bibu∏a.
A. Rozgrzewka
1.
Dzieci siedzà na krzes∏ach w kr´gu (krze-
se∏ jest o jedno mniej ni˝ dzieci. Jedno dziec-
ko stoi w kr´gu i mówi „Zamieniajà si´ miej-
scami osoby, które lubià (bàdê nie lubià) ba-
wiç si´…”).
Gdy koƒczy zdanie, zajmuje jedno z wol-
nych krzese∏, a dziecko, które nie zdà˝y∏o
usiàÊç na krzese∏ku, kontynuuje zabaw´.
B. Wprowadzenie
1.
Dzieci wybierajà przygotowane k∏´bki
w∏óczki i siadajà w kr´gu. Kolejno okreÊlajà
cechy we∏ny poprzez dotyk, zapach, wzrok.
• Ze swojej w∏óczki uk∏a-
dajà pierwszà liter´ swojego
imienia i nazwiska;
• Tworzà wspólny obraz, ko-
lejno dok∏adajàc swojà nitk´
w∏óczki. Ka˝de dziecko nadaje
tytu∏ powstajàcemu obrazowi.
C. Podj´cie aktywnoÊci twórczej
1.
Dzieci otrzymujà kartk´ z blo-
ku z nakreÊlonà kolorowà splàta-
nà linià.
Zadaniem dzieci jest przetwo-
rzenie znaku graficznego tak, aby powsta∏
obraz oraz nadanie tytu∏u pracy – dzieci wy-
korzystujà ró˝norodne materia∏y plastyczne
(kredki, pisaki, bibu∏´, papier kolorowy,
w∏óczk´, strz´pki materia∏u, plastelin´).
2.
Indywidualna praca dzieci (zwrócenie
uwagi na formy grzecznoÊciowe:
prosz´, po-
˝ycz, dzi´kuj´
).
3.
Prezentacja prac przez dzieci.
Zabawa „Wynalazca” – pierwszy etap
Cele:
– uczeƒ potrafi przekszta∏ciç znak graficz-
ny tak, aby powsta∏ obrazek;
– umie nadaç tytu∏ swojej pracy;
– chce wspó∏pracowaç z grupà;
– ch´tnie dzieli si´ przyniesionymi przez
siebie materia∏ami plastycznymi;
– wypowiada si´ pozytywnie na temat
swojej pracy.
Pomoce:
k∏´bki w∏óczki, kartki z narysowa-
D. Podsumowanie
1.
Wybór przez dzieci najciekawszych prac.
2.
Ocena prac przez dzieci i nauczyciela.
Zabawa „Wynalazca” – drugi etap
Cele:
– uczeƒ umie zaprojektowaç pojazd dla
kominiarza, wyjaÊniç sposób jego dzia∏ania;
– potrafi nadaç tytu∏ swojej pracy;
40
616
˚ycie Szko∏y
praktyka szkolna
– odpowiednio u˝ywa zwrotów grzeczno-
Êciowych, gdy chce coÊ po˝yczyç;
– ch´tnie zadaje pytania w trakcie rozmo-
wy z kominiarzem;
– cierpliwie czeka, a˝ przyjdzie kolej jego
wypowiedzi.
Pomoce:
treÊç zagadki, kartki z bloku, farby,
kredki, pisaki, szmatki, bibu∏a, plastelina.
2.
Ocena wykonywanych projektów.
Trzeci etap
przebiega∏ podobnie. Podj´-
cie aktywnoÊci twórczej poprzedzone by∏o
pogadankà na temat problemów, jakie dzieci
majà z rannym wstawaniem do szko∏y.
Zabawa „Rozmowa” – pierwszy etap
(zaj´cia w terenie)
Cele:
– uczeƒ umie samodzielnie u∏o˝yç orygi-
nalnà odpowiedê;
– rozumie zasady obowiàzujàce w zabawie;
– wie, ˝e nie mo˝na naÊladowaç pomy-
s∏ów swoich kole˝anek i kolegów;
– potrafi pozytywnie oceniç swojà wypo-
wiedê.
A. Rozgrzewka
1.
Zabawa ruchowa.
Zabawa odbywa si´ w kr´gu. Stawiamy
o jedno krzes∏o wi´cej ni˝ jest uczestników
zabawy. Dziecko, które po swojej prawej
stronie ma wolne krzese∏ko, mówi:
Krzese∏ko
po mojej prawej stronie jest puste, przyjdzie do
mnie na przyk∏ad Reginka, która potrafi szyb-
ko zapami´tywaç wierszyki
itd.
A. Rozgrzewka
1.
Piesza wycieczka do pobliskiego lasku
w listopadowy pogodny dzieƒ.
2.
Powitanie „iskierkà przyjaêni”. Dzieci za-
wiàzujà kràg wokó∏ wybranego drzewa. Roz-
poczyna nauczyciel: Iskierk´ przyjaêni pusz-
czam w kràg, niech wróci do moich ràk –
dzieci przekazujà sobie uÊcisk przyjaêni.
„Iskierka” powinna wróciç do nauczyciela.
3.
Zabawa ruchowa „Moje drzewo”.
Dzieci biegajà slalomem pomi´dzy drze-
wami. Na sygna∏ (klaÊni´cie w d∏onie nauczy-
ciela) dobiegajà do najbli˝szego drzewa,
dotykajà go, przyk∏adajà do niego ucho,
wàchajà, przyglàdajà si´. Póêniej znów
rozbiegajà si´ (zabaw´ powtarzamy trzy,
cztery razy), w koƒcowej fazie zabawy ka˝dy
uczestnik wybiera sobie jedno z dzieci, to,
które najbardziej mu si´ spodoba∏o.
4.
Polecenie dla dzieci:
Dokoƒcz zdanie –
Gdy czytam wyraz drzewo, to myÊl´ o…
– two-
rzenie skojarzeƒ do s∏owa drzewo.
B. Wprowadzenie
1.
Rozwiàzywanie zagadki
Stara to prawda.
Wiecie to wszyscy.
Chodzi jak kot po dachach
I kominy czyÊci.
2.
Polecenie dla dzieci:
Dokoƒczcie zdanie:
Kominiarz potrafi…
3.
Zadaniem dzieci jest rozwiàzaç nast´pujà-
cy problem:
Zastanówcie si´, do czego móg∏by
kominiarz wykorzystaç parasol?
– zastosowa-
nie techniki burzy mózgów.
4.
Przybycie zaproszonego goÊcia – kominia-
rza, rozmowa z kominiarzem na temat jego
pracy.
C. Podj´cie aktywnoÊci twórczej
1.
Dzieci otrzymujà kartki z bloku oraz ró˝-
ne materia∏y plastyczne: kredki, pisaki, pla-
stelin´, papier kolorowy, klej, bibu∏´, kawa∏-
ki szmatek.
Zadaniem dzieci jest skonstruowaç po-
jazd, który pomo˝e kominiarzowi w jego
ci´˝kiej pracy.
B. Wprowadzenie
1.
Podzia∏ dzieci na dwie grupy.
2.
Inscenizacja pt.
Dzieci i drzewa.
• Zadaniem pierwszej grupy jest zagraç
rol´ drzew. Ka˝de dziecko jest drzewem.
• Zadaniem drugiej grupy jest zagraç
grup´ rozkrzyczanych, niegrzecznych dzie-
ci, takich, które nie potrafià zachowaç si´
w lesie.
D. Podsumowanie
1.
Zorganizowanie wystawki prac. Zadaniem
dzieci jest dostrze˝enie w ka˝dej pracy cze-
goÊ oryginalnego.
9/2004
617
41
[ Pobierz całość w formacie PDF ]