Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia, zdrowie publiczne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia
Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia
Wstęp
1. Zagrożenia zdrowotne występujące w środowisku zamieszkania
2. Styl życia a zdrowie człowieka
2.1. Aktywność fizyczna a zdrowie
2.2. Czynniki ryzyka chorób układu krążenia i chorób nowotworowych
2.3. Sposób odżywiania się a zdrowie
3. Higiena psychiczna a zdrowie
3.1. Stres psychiczny
3.2. Przemoc i jej społeczne implikacje
4. Zagadnienia profilaktyki uzależnień
4.1. Profilaktyka alkoholizmu
4.2. Przeciwdziałanie paleniu tytoniu
Literatura podstawowa
1
Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia
Wstęp
Środowisko człowieka składa się z powietrza, którym oddychamy, wody, którą pijemy,
żywności, którą się odżywiamy, klimatu, wielkość powierzchni, w której możemy się
poruszać. Ponadto żyjemy w środowisku społecznym i duchowym, które ma znaczący wpływ
na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne. Istotny wpływ na stan zdrowia
psychosomatycznego całych populacji mają również zachowania zdrowotne człowieka (styl
życia).
2
Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia
1. Zagrożenia zdrowotne występujące w środowisku zamieszkania
Styl życia, czyli zespól zachowań i postaw zdrowotnych, jest najważniejszym czynnikiem
warunkującym zarówno stan zdrowia jednostki, jak i populacji. Zachowania zdrowotne (lub
zachowania związane ze zdrowiem) to jakiekolwiek zachowania lub aktywności jednostki,
będące elementem codziennego życia, a ponadto wpływające na stan jej zdrowia. Są to
działania polegające na praktycznym stosowaniu posiadanej wiedzy na temat zdrowia
i choroby. Stanowią one przedmiot względnie wolnych, indywidualnych wyborów i decyzji.
Jest to ta część czynników wpływających na zdrowie, nad którą każdy człowiek ma
największą kontrolę. Zachowania zdrowotne możemy określić również jako wszelkie
zachowania człowieka, mające związek ze zdrowiem i chorobą. Wyróżnia się zachowania
zdrowotne:
—
biopozytywne, prozdrowotne — wykazujące pozytywny wpływ na zdrowie, mające na celu
lub dające w efekcie podtrzymanie, umacnianie, przywracanie zdrowia lub sprawności,
—
bionegatywne, antyzdrowotne — mające negatywny wpływ na zdrowie, wywołujące jego
zagrożenie, chorobę lub utratę sprawności, utrudniające profilaktykę, wczesną diagnozę,
opóźniające proces leczenia i rehabilitacji (1).
Zachowania zdrowotne dzielimy również na:
—
zachowania zdrowotne w profilaktyce, które wiążą się z ochroną zdrowia i zapobieganiem
chorobom,
—
zachowania zdrowotne w chorobie, obejmujące wszystkie zachowania człowieka chorego,
mające wpływ na przebieg i rezultat leczenia
—
zachowania zdrowotne w rehabilitacji, czyli zachowania zdrowotne osób
niepełnosprawnych i chorych, które mają związek z przebiegiem i efektem rehabilitacji.
Ze względu na stan zdrowia jednostki zachowania zdrowotne można podzielić na:
—
zachowania zdrowotne w zdrowiu, które obejmują działania jednostki zdrowej. Mogą one
być ukierunkowane na umacnianie zdrowia, zapobieganie chorobom lub jak
najwcześniejsze ich wykrywanie (zachowania prozdrowotne), mogą także sprzyjać utracie
zdrowia, dlatego należy je eliminować (zachowania antyzdrowotne);
—
zachowania zdrowotne w doświadczaniu choroby, które charakteryzuje świadomość
choroby. Mogą one towarzyszyć zarówno bezobjawowemu przebiegowi choroby, jak
i obiektywnie stwierdzanym dolegliwościom. W doświadczaniu choroby możliwe są
następujące zachowania: przyjmowanie postawy biernej wobec choroby (oczekiwanie, aż
3
Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia
dolegliwości ustąpią same), samoleczenie (samodzielne stosowanie dostępnych metod
i środków leczniczych), poszukiwanie pomocy profesjonalnej, wycofywanie się
z pełnionych ról społecznych.
—
zachowania zdrowotne w roli chorego, które dotyczą sytuacji, gdy jednostka
doświadczająca wyraźnych objawów choroby zabiega o ich usunięcie. Można tu wyróżnić:
poszukiwanie pomocy medycznej, współdziałanie z personelem medycznym w procesie
leczenia, wykonywanie lub nie otrzymanych zaleceń.
Związkami zachowań zdrowotnych ze zdrowiem zajmuje się specjalna dyscyplina naukowa,
jaką jest epidemiologia behawioralna, a choroby, do powstania których przyczyniają się
przede wszystkim zachowania zdrowotne określa się mianem
chorób zachowaniozależnych
lub
chorób z wyboru
. Rozłożenie w czasie realizacji efektu zdrowotnego określonych
zachowań bywa różne. W przypadku związku picia alkoholu z wypadkami drogowymi skutek
zdrowotny danych zachowań pojawia się prawie natychmiast, w przypadku związku palenia
tytoniu z rakiem płuc skutki widoczne są dopiero po latach (1, 2).
Palenie tytoniu a zdrowie
Chociaż używanie tytoniu przez człowieka liczy wiele setek lat, dopiero powszechne
wprowadzenie konsumpcji tytoniu w postaci papierosów w XX w. doprowadziło do
poważnych skutków zdrowotnych.
Rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu w społeczeństwie polskim systematycznie rosło
w okresie po drugiej wojnie światowej, osiągając szczyt na przełomie lat siedemdziesiątych
i osiemdziesiątych. Liczba wypalanych rocznie papierosów na jednego mieszkańca w Polsce
— 2006 sztuk — należała wtedy do najwyższych na świecie. Najwyższe wskaźniki
regularnego palenia zanotowano w 1982 roku: codziennie paliło wtedy w Polsce 62%
dorosłych mężczyzn i 32% dorosłych kobiet. Od tego czasu następował stopniowy spadek
odsetka regularnych palaczy do 39% dorosłych mężczyzn i 19% dorosłych kobiet w roku
1999. Trend spadkowy został na krótko zakłócony urozmaiconą ofertą rynkową i reklamą
papierosów na początku lat dziewięćdziesiątych.
Palenie papierosów jest rodzajem suchej destylacji tytoniu. Dym tytoniowy stanowi aerozol,
w którym powietrze jest ośrodkiem rozpraszającym dla cząsteczek, będących produktem
niecałkowitego spalania lub destylacji składników tytoniu.
4
Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia
Istnieje około 4000 związków chemicznych, z których 40 ma udowodnione działanie
rakotwórcze. Z punktu widzenia medycznego najważniejszymi składnikami dymu
tytoniowego są: nikotyna (odpowiada za uzależnienie farmakologiczne od palenia tytoniu),
tlenek węgla, substancje kancerogenne i substancje drażniące (1, 3).
Skutki zdrowotne palenia tytoniu można podzielić na następujące grupy:
1. Nowotwory
Palenie tytoniu prowadzi do powstania nowotworów w narządach, które mają bezpośredni
kontakt z dymem tytoniowym, a więc nowotworów złośliwych płuca, przełyku, krtani,
gardła, jamy ustnej (języka, wargi), a także do powstania nowotworów w organach
odległych, takich jak pęcherz moczowy, nerki, trzustka. Dzieje się tak, ponieważ dym
tytoniowy zawiera dziesiątki chemicznych kancerogenów, które są rozpuszczalne
w płynach tkankowych (np. 2-naftyloaminę — powodującą nowotwory pęcherza
moczowego).
Nowotwory złośliwe płuc są w 90% spowodowane paleniem tytoniu (szczególnie rak
płaskonabłonkowy i drobnokomórkowy). Ryzyko zachorowania zależy od wieku, w którym
rozpoczyna się palenie, liczby wypalanych dziennie papierosów, zawartości ciał
smolistych w używanym tytoniu, głębokości zaciągania się dymem tytoniowym. Ryzyko
jest bardziej uzależnione od czasu trwania nałogu niż od liczby wypalanych papierosów,
dla przykładu wypalanie jednej paczki papierosów dziennie przez 40 lat, jest 8-krotnie
bardziej niebezpieczne, niż wypalanie 2 paczek dziennie przez lat 20.
2. Nienowotworowe schorzenia układu oddechowego
Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na przewlekłą chorobę płuc (POChP),
rozstrzenie oskrzeli i astmę oskrzelową.
3. Choroby układu naczyniowego
Palenie tytoniu nasila proces miażdżycowy, zwiększa zapadalność na chorobę wieńcową
(zawał serca), udar mózgowy oraz ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze,
chorobę Beurgera i choroby degeneracyjne mięśnia sercowego.
Palenie tytoniu powoduje zaburzenia gospodarki lipidowej: podwyższa stężenie
trójglicerydów i LDL-cholesterolu, obniża stężenie HDL-cholesterolu. Lipoproteiny o niskiej
gęstości (LDL) łatwiej ulegają utlenieniu u palaczy niż u osób niepalących, co nasila
aterogenezę. U palaczy zaobserwowano niższy poziom witaminy C, E, i beta-karotenu, które
mogłyby zapobiegać utlenianiu LDL (1, 2).
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]