Zaburzenia zachowania a środowisko rodzinne dziecka - Derlikiewicz Ewa, Terapia, Praktyka, Profilaktyka, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI
INSTYTUT PEDAGOGIKI
Studia podyplomowe
mgr Ewa Derlikiewicz
Zaburzenia zachowania
a środowisko rodzinne dziecka
Praca dyplomowa napisana
w Zakładzie Pedagogiki Specjalnej
pod kierunkiem
dr U. Morcinek
Szczecin 2001
SPIS TREŚCI
Wstęp ......................................................................................................... 4
ROZDZIAŁ I.
ZABURZENIA ZACHOWANIA W ŚWIETLE LITERATURY
.......
5
1.1. Zakres pojęcia zaburzenia zachowania i stosowana
terminologia ...............................................................................................
5
1.2.
Kryteria i klasyfikacje zaburzeń zachowania ............................. 8
1.3.
Etiopatogeneza
zachowań
nieprzystosowawczych
uwarunkowanych biologicznie ................................................... 14
1.3.1. Czynniki biologiczne ........................................................ 15
ROZDZIAŁ II.
RODZINNE UWARUNKOWANIA ZABURZEŃ ZACHOWANIA
.
18
2.1. Rozwój dziecka w środowisku rodzinnym ................................ 18
2.2. Cechy charakterystyczne rodziny dysfunkcjonalnej .................. 20
2.3. Zaburzenia struktury a nieprzystosowanie społeczne dzieci ...... 25
2.4. Postawy rodzicielskie i ich znaczenie w życiu dziecka ............. 29
2.5. Metody nadzoru i kontroli a zaburzenia zachowania ................. 31
2.6. Zjawiska patologiczne w życiu rodziny ..................................... 33
ROZDZIAŁ III.
DIAGNOZA, TERAPIA I PROFILAKTYKA ZABURZEŃ
ZACHOWANIA
...................................................................................... 35
3.1. Rozpoznawanie zaburzeń zachowania ....................................... 35
3.2. Terapia i profilaktyka ................................................................. 38
PODSUMOWANIE
................................................................................ 40
Bibliografia .............................................................................................. 42
3
WSTĘP
W dzisiejszych czasach bardzo często nawołuje się do kształtowania prawidłowych
postaw u dzieci i młodzieży, przekształcania negatywnych w pozytywne. Jednocześnie w
szkole coraz częściej spotykamy się z jednostkami odchylonymi od normy w zachowaniu.
Stawiamy sobie wówczas pytanie: co jest przyczyną takiego zachowania i jak tym
jednostkom pomóc. Towarzyszy temu często poczucie bezradności i niepewności w roli
opiekuna odpowiedzialnego za losy dziecka.
Często nie wiemy, czy zachowanie dziecka mieści się jeszcze w granicach normy, czy
jest też sygnałem o początkach rozwoju zaburzeń zachowania. Aby zrozumieć problemy
dziecka niezbędne jest poznanie przyczyn zaburzonego zachowania.
Od chwili urodzenia dziecko poddane zostaje skomplikowanym zabiegom
wychowawczym. Efekty tych oddziaływań zależą od zintegrowanego oddziaływania na
dziecko różnych grup i instytucji, wśród których pierwszoplanową rolę odgrywa rodzina.
To właśnie tutaj rozwijają się pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu
społecznym, tu kształtują się określane nastawienia i aspiracje. Rodzina jest i będzie
niezastąpionym środowiskiem wychowawczym. Zadaniem rodziców jest wychowanie
zdrowego emocjonalnie i fizycznie dziecka. Nie wszystkie rodziny umieją jednak
ukształtować człowieka szczęśliwego, o adekwatnym poczuciu własnej wartości,
zdrowych granicach, umiejącego być empatycznym ale i asertywnym. Istnieje wiele
rodzin, które pod maską "rodziny modelowej'' świadomie lub nieświadomie ranią
delikatną, rozwijającą się psychikę dziecka. Często efektem praktyk wychowawczych są
zaburzenia zachowania o różnym nasileniu i objawach.
Pogłębienie wiedzy z zakresu zaburzeń zachowania i jego uwarunkowań umożliwi im
efektywniejszą pomoc dla wielu moich podopiecznych i ich rodzin. W pracy
pedagogicznej zdobytą wiedzę pragnę wykorzystać w celu właściwego poradnictwa dla
rodziców - w odniesieniu do wychowanków, pozwoli im to na wczesną interwencję i
właściwe ukierunkowanie pracy terapeutycznej i profilaktycznej.
Dzięki zdobytej wiedzy w swojej rodzinie preferować będę zdrowe formy opieki
rodzicielskiej. Nade wszystko pragnę nieść pomoc dziecku, które jest istotą zależną od
świata ludzi dorosłych i często bezbronną wobec ogromu nieszczęść i upokorzenia
dozowanego od ludzi, którzy z racji wieku i pokrewieństwa są za nie odpowiedzialni.
4
1.
ZABURZENIA ZACHOWANIA W ŚWIETLE LITERATURY
1.1.
ZAKRES POJĘCIA ZABURZENIA ZACHOWANIA I
STOSOWANA TERMINOLOGIA
Pojęcie ''zaburzenia zachowania'' i jego geneza nie są rozumiane jednoznacznie. W
literaturze brak jest zarówno jednolitej terminologii jak i klasyfikacji. Uwarunkowane to
jest orientacją teoretyczną twórców.
Współcześnie występują obok siebie, bądź stosowane są zamiennie terminy:
zaburzenia zachowania, nieprzystosowanie (niedostosowanie) społeczne oraz trudności
wychowawcze. Istniejący chaos terminologiczny sprawia, że trudno ustosunkować do
siebie poszczególne twierdzenia. Zdarza się często, że autorzy posługują się często tymi
samymi terminami zamiennie dla określenia różnych objawów oraz zespołów
objawowych, z drugiej zaś te same lub bardzo zbliżone objawy opisują i klasyfikują za
pomocą różnych terminów i kategorii pojęciowych. Dotyczy to zarówno kategorii
ogólniejszych, jak i szczegółowych typów i rodzajów zaburzonego zachowania.
Przykładem braku jednomyślności w zakresie terminologii ogólnej może być sprawa
wzajemnego ustosunkowania do siebie terminów: zaburzenia zachowania i
niedostosowanie (nieprzystosowanie) społeczne. Obydwa terminy bywają przez
niektórych autorów rozumiane tak szeroko, że zawierają w sobie właściwie wszelkie
odchylenia od normy w rozwoju dziecka, przez innych natomiast zarezerwowane są dla
wyodrębnienia tylko niektórych nieprawidłowych form kontaktu dziecka z otoczeniem
oraz dla oznaczenia pewnej grupy patologicznych reakcji dziecka na czynniki środowiska
(H. Spionek, 1975).
Termin
zachowanie
stosuje się do oznaczenia czynności ruchowych, pewnych
reakcji fizjologicznych i wypowiedzi słownych, które można badać w sposób obiektywny,
dokonać ich rejestracji i pomiaru (M. Pecyna, 1998, s. 193). Powszechnie uważa się, że
zachowanie człowieka, którego uważamy za społecznie przystosowanego powinno
spełniać dwie podstawowe funkcje:
1.
zaspokajać potrzeby osobiste,
2.
spełniać wymagania społeczne w sposób akceptowany przez dane społeczeństwo.
O zaburzeniach zachowania mówi się najczęściej wtedy, gdy nie spełnia ono obydwu
lub choćby tylko jednej z powyższych funkcji (A. Lewicki, 1974). Można je podzielić na
trzy kategorie: takie, które wynikają z nerwicowych zaburzeń psychicznych, są to wtedy
zachowania nie wykraczające poza granice codzienności ludzkich problemów i takie
zachowania, które wynikają z nieprawidłowej osobowości, zwłaszcza psychopatii, czyli
osobowości aspołecznej
(J. Formański, 1998, s. 35 ). Zakres tak pojmowanych zaburzeń jest bardzo szeroki,
obejmuje się bowiem tym terminem zarówno zjawiska psychopatologiczne, jak i formy
zachowań, których nie można zaliczyć do żadnej
5
kategorii psychopatologicznej (np. agresja związana z silną frustracją u ludzi fizycznie i
psychicznie zdrowych).
Niektórzy autorzy ograniczają zakres pojęcia zaburzenia zachowania tylko do form
zachowań występujących u ludzi fizycznie i psychicznie zdrowych, lecz wykazujących
reakcje i postawy aspołeczne.
J. Konopnicki definiuje zaburzenia zachowania jako odchylenia od normy
rozumianej jako zasady moralne, obyczaje i zwyczaje przyjęte w danym środowisku.
Stopień odchylenia od tej normy będzie świadczył o sile, czy też natężeniu zaburzenia.
Autor obejmuje tym terminem najlżejsze zaburzenia jakimi są trudności w nauce, jak i
najcięższe, jak nerwica czy przestępczość. Zaburzenie jest dowodem zmian, jakie musiały
nastąpić w psychice dziecka, jest ono wynikiem zachwiania równowagi pomiędzy
środowiskiem i organizmem (J. Konopnicki, 1964).
Termin zaburzenia zachowania - chętnie ywany w piśmiennictwie
psychiatrycznym, psychologicznym i pedagogicznym określa wszelkie rodzaje zachowań
naruszających porządek społeczny, niezależnie od tego, czy już powodują konflikt z
prawem czy nie. W węższym znaczeniu rozpoznanie to znajduje zastosowanie w celu
określenia " (...) niepsychotycznego zespołu zachowań dzieci i młodzieży, który stanowi
odchylenie od oczekiwanego, zgodnego z ogólnie obowiązującymi normami zachowania
społecznego. Dotyczy to więc konkretnie zachowań w różnym stopniu aspołecznych,
antyspołecznych i przestępczych. W takim zachowaniu zawarty jest element pewnej
trwałości czy może raczej długotrwałości, jednak z możliwością (przynajmniej w
większości przypadków) różnego stopnia poprawy, a nawet normalizacji " (H.
Sulestrowska,
1989, s.118).
Badacze problemu ciągle podejmują próby uściślenia definicji oraz wypracowania
kryteriów zaburzeń oraz bardziej zróżnicowanego określenia ich typów i rodzajów.
Problematyka zaburzeń zachowania została również uwzględniona w dwóch
najbardziej aktualnych źródłach klasyfikacji, tj. DSM - IV i ICD - 10. Pierwsze z nich to
Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych opracowany w roku
1994 przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, drugie obowiązujące obecnie w
Polsce to Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych -
rewizja 10.
Według DSM - IV pojęcie " zaburzenia zachowania" oznacza uporczywy i
powtarzający się wzorzec charakteryzujący się zachowaniem aspołecznym i
buntowniczym. Zaburzenia zachowania są czymś więcej niż dziecięcą złością czy buntem
- są względnie trwałym i społecznie nieaprobowanym nawykiem (M. Pecyna,
1998, s. 195-196 ).
ICD - 10 definiuje wymienione zaburzenia następująco : " Zaburzenia
zachowania cechują powtarzające się i utrwalone wzorce zachowania dyssocjalnego,
agresywnego lub buntowniczego. W skrajnej formie, takie zachowanie powoduje
poważne przekroczenie oczekiwań i norm społecznych dla
danego wieku i tym samym jest czymś więcej niż zwykłą dziecięcą złością lub
młodzieżową buntowniczością. Izolowane działania dyssocjalne lub przestępcze same w
sobie nie stanowią podstawy do rozpoznania, które implikuje trwałość wzorca
nieprawidłowych zachowań.
6
[ Pobierz całość w formacie PDF ]