zaburzenia lipidowe u otyłych, Lekarski WLK SUM, lekarski, biochemia, lipidy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->PRACA ORYGINALNAISSN 1640–8497Agata Bronisz, Katarzyna Napiórkowska, Aleksandra Srokosz,Małgorzata Sobiś-Żmudzińska, Roman JunikKatedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,Collegium Medicumim. Ludwika Rydygiera w BydgoszczyOcena wpływu wybranych czynnikówna występowanie zaburzeń lipidowychu osób otyłychThe effect of selected factors on lipid disorders in the obeseSTRESZCZENIEWSTĘP. W krajach rozwiniętych nadwaga i otyłośćdotyczą ponad 50% populacji. Celem niniejszej pra-cy była ocena wpływu wybranych czynników nawystępowanie zaburzeń lipidowych u chorych z nad-mierną masą ciała.MATERIAŁ I METODY. Analizie poddano grupę 97 cho-rych w wieku 18–55 lat hospitalizowanych w celudiagnostyki otyłości. Z badania wykluczono pacjen-tów palących tytoń, przyjmujących leki lub cierpią-cych na schorzenia wpływające na gospodarkę lipi-dową. Oceniano wskaźnik masy ciała (BMI,bodymass index)oraz stężenia cholesterolu całkowitego(TC,total cholesterol),cholesterolu frakcji LDL(LDL,low-density lipoprotein),cholesterolu frakcjiHDL (HDL,high-density lipoprotein)oraz triglicery-dów (TG,triglycerides)w zależności od wieku, płci,ciśnienia skurczowego i rozkurczowego oraz wystę-powania zaburzeń gospodarki węglowodanowej.WYNIKI. W badanej populacji kobiety charakteryzo-wały się znamiennie wyższym BMI w stosunku domężczyzn (40,6 ± 9,2vs.35,7 ± 6,7 kg/m2, p < 0,01).Nie stwierdzono różnic w parametrach gospodarkilipidowej między chorymi z otyłością i otyłością ol-brzymią (BMI > 40 kg/m2). Istotnie wyższe wartościTG stwierdzono u osób w wieku 35–55 lat w porów-naniu z grupą 18–34 lat (281,6 ± 336,1vs.169,2 ±± 118,1 mg/dl; p < 0,05) oraz u chorych na cukrzycę,w porównaniu z osobami bez zaburzeń gospodarkiwęglowodanowej (309,9 ± 310,9vs.222,7 ± 309,9;p < 0,01). Pozostałe oceniane czynniki nie wpływałyna parametry gospodarki lipidowej. Natomiast pa-cjenci ze średnim ciśnieniem rozkurczowym powyżej90 mm Hg w stosunku do osób z ciśnieniem poniżej90 mm Hg charakteryzowali się znamiennie wyższymBMI (42,1 ± 8,4vs.37,9 ± 8,7 kg/m2, p < 0,05).WNIOSKI. W badanej grupie, u chorych do 55. rokużycia z nadmierną masą ciała, stopień otyłości, płeći ciśnienie tętnicze nie wpływały na parametry go-spodarki lipidowej. Jedynie wiek ma związek ze wzro-stem triglicerydów. Natomiast stopień otyłości do-datnio koreluje z rozkurczowym ciśnieniem tętniczym.Słowa kluczowe: otyłość, zaburzenia lipidowe,nadciśnienie tętnicze, cukrzycaABSTRACTINTRODUCTION. Overweight or obesity effect overAdres do korespondencji: dr med. Agata BroniszKatedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii,Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuCollegium Medicumim. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczyul. M. Curie-Skłodowskiej 9, 85–950 Bydgoszcztel.: (0 52) 585 40 20, faks: (0 52) 585 40 41Diabetologia Praktyczna 2005, tom 6, 4, 177–181Copyright © 2005 Via MedicaNadesłano: 22.02.2005 Przyjęto do druku: 06.06.200550% of population in developed countries. The aimof the study was to evaluate the effect of selectedfactors on lipid disorders in obese patients.MATERIAL AND METHODS. A group of 97 overweightand obese patients, aged 18–55, was analyzed.Patients taking cigarettes, medicaments or sufferingfrom diseases influencing lipid metabolism werewww.dp.viamedica.pl177Diabetologia Praktyczna 2005, tom 6, nr 4excluded. BMI, levels of TC-cholesterol, LDL-chole-sterol, HDL-cholesterol and triglycerides (TG) wereestimated depending on age, gender, systolic blo-od pressure, diastolic blood pressure and the carbo-hydrate metabolism disorders.RESULTS. BMI was significantly higher in womencompared to men in the analyzed population(40,6 ± 9,2vs.35,7 ± 6,7 kg/m2, p < 0,01). Therewere no important differences in lipid metabolismparameters between the obese and highly obesepatients (BMI > 40 kg/m2). Significantly higher TGvalues were observed in the people aged 35–55 incomparison to the younger ones — 18–34 years old,(281,6 ± 336,1vs.169,2 ± 118,1 mg/dl; p < 0,05)and also in the diabetic patients compared to thepeople without carbohydrate metabolism disorders(309,9 ± 310,9vs.222,7 ± 309,9; p < 0,01). Theother lipid metabolism parameters did not differbetween the analyzed groups. Significantly higherBMI was observed in patients with the diastolic blo-od pressure > 90 mm Hg in comparison to the pa-tients with the diastolic blood pressure < 90mm Hg(42,1 ± 8,4vs.37,9 ± 8,7 kg/m2; p < 0,05).CONCLUSIONS. In the studied group, the level ofobesity, gender and arterial blood pressure do notinfluence lipid metabolism in overweight patientsup to 55 years old. Only the TG level depended onage. Whereas the level of obesity positively correla-tes with diastolic blood pressure.Key words: obesity, lipid disorders, hypertension,diabetes mellitusCelem pracy była ocena występowania zabu-rzeń lipidowych u chorych z nadmierną masą ciaław zależności od: wieku, płci, ciśnienia tętniczego,obecności zaburzeń gospodarki węglowodanowejoraz wskaźnika masy ciała (BMI,body mass index).Materiał i metodyBadaniem objęto 97 pacjentów (63% kobieti 37% mężczyzn) w średnim wieku 39,0 ± 11,4 lat,hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Endokryno-logii i Diabetologii CM UMK w Bydgoszczy w latach2000–2004 w celu diagnostyki otyłości. Z badaniawykluczono chorych: poniżej 18. i powyżej 55. rokużycia, palących tytoń, przyjmujących leki (np. diure-tyki tiazydowe, steroidy, leki hipolipemiczne orazpsychotropowe) lub cierpiących na schorzenia wpły-wające na gospodarkę lipidową (z wyjątkiem cukrzy-cy typu 2). W badanej populacji nie stwierdzono istot-nych statystycznie różnic wieku oraz częstości zabu-rzeń gospodarki węglowodanowej między grupąmężczyzn i kobiet. Natomiast obserwowano różnicęwieku między chorymi na cukrzycę, ale bez zabu-rzeń gospodarki węglowodanowej (odpowiednio45,9 ± 7,3vs.36,2 ± 11,8 lat, p < 0,001). Średniawartość BMI badanych wyniosła 38,4 ± 9,0 kg/m².Średnie ciśnienie tętnicze odpowiednio: skurczowe130,5 ± 15,7 mm Hg, rozkurczowe 81,8 ± 7,7mm Hg;średnia glikemia na czczo: 111 ± 35,0 mg/dl,a poposiłkowa — 140,1 ± 42,6 mg/dl (tab. 1). Cho-rzy na cukrzycę typu 2 w czasie hospitalizacji pozo-stawali na diecie cukrzycowej, przeważnie redukcyj-nej, pozostała grupa osób stosowała lekkostrawnądietę redukcyjną.U wszystkich badanych po przyjęciu do Klinikioznaczono masę ciała, wzrost, ciśnienie tętnicze,glikemię na czczo i poposiłkową (po upływie 1 go-dziny po 3 głównych posiłkach) oraz wartości chole-sterolu całkowitego (TC,total cholesterol),choleste-rolu frakcji LDL (LDL,low-density lipoprotein),cho-lesterolu frakcji HDL (HDL,high-density lipoprotein)WstępOtyłość staje się obecnie problemem społecz-nym. Według badań Pol MONICA z 1993 roku,w Polsce nadmierną masę ciała ma blisko 70% męż-czyzn i prawie 65% kobiet, z czego nadwaga wystę-puje u ponad 45% mężczyzn i 35% kobiet, a otyłośću ponad 22% mężczyzn i 29% kobiet [1]. Z otyłościąwiąże się zwiększona zapadalność na niektóre cho-roby, między innymi na: cukrzycę, chorobę niedo-krwienną serca, udar mózgu, zwyrodnienie stawów,bezdech senny, niektóre nowotwory (np. jelita gru-bego, prostaty) [1, 2]. Otyłości może towarzyszyćwiele zaburzeń określanych jednym terminem „ze-społu metabolicznego”, do którego zalicza się mię-dzy innymi: zaburzenia gospodarki węglowodano-wej, lipidowej, nadciśnienie tętnicze, hiperurykemięoraz podwyższone stężenie inhibitora aktywatoraplazminogenu typu 1 (PAI-1,plasminogen activatorinhibitor type 1)[3].Tabela 1. Charakterystyka materiału (n = 97)Parametr (jednostka)Wiek (lata)BMI [kg/m²]Ciśnienie tętnicze skurczowe [mm Hg]Ciśnienie tętnicze rozkurczowe [mm Hg]Glikemia na czczo [mg/d]Glikemia poposiłkowa [mg/dl]BMI (bodymass index)— wskaźnik masy ciałaM ± SD39,0 ± 11,438,4 ± 9,0130,5 ± 15,781,8 ± 7,7111,8 ± 35,0140,1 ± 42,6178www.dp.viamedica.plAgata Bronisz i wsp.,Wybrane czynniki a dyslipidemia u osób otyłychoraz triglicerydów (TG,triglycerides).Wartości gli-kemii oznaczono we krwi włośniczkowej metodąenzymatyczną przy użyciu oksydazy glukozowej,a parametry gospodarki lipidowej (TC, HDL, TG)— w surowicy krwi metodą kolorymetryczną z uży-ciem zestawów firmy Roche (Mannheim). Choleste-rol frakcji LDL wyliczono ze wzoru Friedewalda. Krewdo pomiarów pobierano na czczo, po 12-godzinnejprzerwie nocnej w spożywaniu posiłków, z żyły odłok-ciowej do probówek zawierających 3,2-procentowycytrynian sodu w proporcjach 9:1. Uzyskane para-metry oceniono w zależności od: wieku (grupy: 18––34 i 35–55 lat), płci, ciśnienia skurczowego (grupaz ciśnieniem£140 i >140 mm Hg), ciśnienia rozkur-czowego (grupa z ciśnieniem£90 i > 90 mm Hg),występowania zaburzeń gospodarki węglowodano-wej (grupa chorych na cukrzycę oraz bez zaburzeńgospodarki węglowodanowej) oraz BMI (grupa z BMI30–39,9 oraz≥40 kg/m2).Uzyskany materiał poddano analizie statystycz-nej. Ze względu na rozkład danych odbiegający odnormalnego zastosowano metodę Kendalla (test nie-parametryczny Manna-Whitneya). Za poziom istot-ności przyjęto poniżej 0,05.Na przeprowadzenie powyższych badań uzy-skano zgodę Komisji BioetycznejCollegium Medicumw Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernikaw Toruniu, pod nr KB/170/2004.WynikiWyniki przedstawiono w czterech tabelach.W badanej grupie średnie wartości TC wynosiły 212,5 ±± 61,1 mg/dl, cholesterolu frakcji LDL 130,3 ±± 41,2 mg/dl, cholesterolu frakcji HDL — 41,9 ±± 9,5 mg/dl, TG — 257,5 ± 320,9 mg/dl (tab. 2).Hipercholesterolemię (definiowaną jako stężenie cho-lesterolu całkowitego w surowicy > 175 mg/dl)stwierdzono u 79 chorych (81%), natomiast hiper-triglicerydemię (stężenie triglicerydów w surowicy> 150 mg/dl) u 52 (54%) badanych osób. Podwyż-szone ponad prawidłowe stężenie cholesterolu frakcjiLDL (tj. > 100 mg/dl) występowało u 78 (80%) osób,natomiast niższe stężenie cholesterolu frakcji HDL(norma w surowicy > 50 mg/dl u kobiet i > 40 mg/dlu mężczyzn) obserwowano odpowiednio u 79 (81%)i 48 (49%). W tabeli 3 porównano wartości stężeńTabela 2. Średnie wartości parametrów lipidowychw badanej grupieParametr (jednostka)Cholesterol całkowity [mg/dl]Cholesterol frakcji LDL [mg/dl]Cholesterol frakcji HDL [mg/dl]Triglicerydy [mg/dl]M ± SD212,5 ± 61,1130,3 ± 41,241,9 ± 9,5257,5 ± 320,9Tabela 3. Parametry lipidowe i BMI w zależności od wieku, płci i występowania zaburzeń gospodarki lipidowej (M ± SD)Parametr(jednostka)Wiek18–34 latan =3135–55 latn = 66pPłećKobietyn = 61Mężczyźnin = 36pZaburzeniagospodarkiwęglowodanowejZ cukrzycąn = 37Bez zaburzeń gospodarkiwęglowodanowejn = 46p39,0 ± 9,4NS208,3 ± 60,5NS128,6 ± 42,9NS43,5 ± 10,4NS222,7 ± 310,0< 0,0137,8 ± 7,9218,9 ± 58,4133,9 ± 39,339,8 ± 8,0309,9 ± 310,935,7 ± 6,7< 0,01220,6 ± 72,9NS133,9 ± 43,2NS40,5 ± 8,4NS331,6 ± 431,9NS40,6 ± 9,2202,4 ± 42,9128,0 ± 36,742,1 ± 9,3195,7 ± 132,339,2 ± 9,4NS215,2 ± 63,8NS131,3 ± 41,4NS41,2 ± 9,1NS281,6 ± 336,1< 0,0538,0 ± 7,4196,2 ± 33,4126,8 ± 33,641,9 ± 10,1169,2 ± 118,1BMI[kg/m2]TC[mg/dl]LDL[mg/dl]HDL[mg/dl]TG[mg/dl]BMI (bodymass index)— wskaźnik masy ciała; TC (totalcholesterol)— cholesterol całkowity; LDL (low-densitylipoprotein)— cholesterol frakcji LDL;HDL (high-densitylipoprotein)— cholesterol frakcji HDL; TG (triglicerides) — triglcerydy; NS — nieistotne statystycznie; SD (standarddeviation)— odchylenie standardowewww.dp.viamedica.pl179Diabetologia Praktyczna 2005, tom 6, nr 4Tabela 4. Parametry lipidowe i BMI w zależności od ciśnienia skurczowego i rozkurczowego (M ± SD)Parametr(jednostka)Ciśnienie skurczowe£140 [mm Hg]n=64> 140 [mm Hg]n =30pCiśnienie rozkurczowe£90 [mm Hg]n = 67> 90 [mm Hg]p42,1 ± 8,4< 0,05203,9 ± 48,7NS127,5 ± 27,2NS39,8 ± 7,8NS256,6 ± 328,4NSNS37,9 ± 8,7NS212,3 ± 59,9NS131,6 ± 43,7NS41,9 ± 10,0NS248,6 ± 280,440,1 ± 8,5203,6 ± 40,9133,9 ± 36,439,2 ± 1,7224,4 ± 164,7BMI[kg/m2]38,3 ± 8,9TC[mg/dl]212,9 ± 62,9LDL[mg/dl]128,5 ± 41,0HDL[mg/dl]42,3 ± 9,8TG[mg/dl]264,3 ± 341,0Tabela 5. Parametry lipidowe w zależności od BMI (M ± SD)Parametr (jednostka)BMI30–39,9 [kg/m²] n = 50≥40 [kg/m²] n = 37pSkróty —patrztabela 3TC [mg/dl]210,0 ± 55,7191,0 ± 35,3NSLDL [mg/dl]131,2 ± 45,1121,7 ± 27,6NSHDL [mg/dl]42,1 ± 8,938,6 ± 8,7NSTG [mg/dl]260,7 ± 290,5185,1 ± 114,4NSlipoprotein i BMI w zależności od wieku, płci i wy-stępowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej.Stwierdzono znamiennie wyższe wartości TG u osóbw wieku 35–55 lat w porównaniu z młodszymi cho-rymi, a także u pacjentów z cukrzycą w odniesieniudo osób bez zaburzeń gospodarki węglowodanowej.Kobiety charakteryzowały się znamiennie wyższym BMIw stosunku do mężczyzn. Pozostałe parametry nie róż-niły się istotnie między analizowanymi grupami.W tabeli 4 przedstawiono wartości gospodarkilipidowej i BMI w zależności od ciśnienia tętniczegoskurczowego i rozkurczowego. Nie stwierdzono róż-nic w stężeniach lipoprotein w grupach osób z ciś-nieniem skurczowym powyżej i poniżej 140 mm Hg.Natomiast chorzy ze średnim ciśnieniem rozkurczo-wym powyżej 90 mm Hg w porównaniu do osóbz ciśnieniem poniżej 90 mm Hg charakteryzowali sięznamiennie wyższym wskaźnikiem BMI.W tabeli 5 przedstawiono parametry lipidowew zależności od BMI. Nie stwierdzono istotnych róż-nic między pacjentami z otyłością i otyłością olbrzy-mią (BMI > 40 kg/m²).DyskusjaOcena zaburzeń lipidowych u osób z nad-mierną masą ciała była przedmiotem licznych ba-dań. Najczęściej stwierdzane zmiany w tej grupiepacjentów to: wzrost stężeń TG, cholesterolu cał-kowitego oraz frakcji LDL i obniżone stężenie HDLw surowicy krwi [4–7]. Większość autorów porów-nuje uzyskane wyniki z wartościami obserwowany-mi u osób z prawidłową masą ciała. Tylko w poje-dynczych doniesieniach analizowano wpływ różnychczynników na zmiany gospodarki lipidowej u osóbz nadmierną masą ciała.Badając wpływ płci na gospodarkę lipidową,nie stwierdzono różnic w stężeniach lipidów międzykobietami i mężczyznami z nadwagą lub otyłością.Niektórzy autorzy, podobnie jak autorzy niniejszejpracy, nie stwierdzili różnic w stężeniach choleste-rolu frakcji HDL i LDL [8, 9]. Natomiast Halkes i wsp.w badaniu przeprowadzonym u 44 osób z nadmiernąmasą ciała (22 kobiety i 22 mężczyzn) nie wykazaliróżnic w wartościach TG i TC, ale stwierdzili znamien-nie wyższe stężenie cholesterolu frakcji HDL, a — LDLniższe u kobiet w porównaniu z mężczyznami [10].Ponieważ w tej pracy kobiety charakteryzowały sięniższym wskaźnikiem talia–biodro (WHR,waist to hipratio)niż mężczyźni, wydaje się, że nieaterogennytyp otyłości, który u nich wystepował mógł wpły-wać na uzyskane wyniki. Niestety ze względu na brakdanych nie oceniano wskaźnika WHR. Prawdopodob-nie znaczna otyłość badanych kobiet zneutralizowa-ła korzystny wpływ płci.180www.dp.viamedica.plAgata Bronisz i wsp.,Wybrane czynniki a dyslipidemia u osób otyłychW analizowanym materiale autorzy nie stwier-dzili także wpływu stopnia otyłości na gospodarkęlipidową. Podobnie Sonmez i wsp. oceniając grupę617 pacjentów z nadwagą lub otyłością, nie stwier-dzili istotnych statystycznie różnic w gospodarce li-pidowej w zależności od BMI [11]. Natomiast Browni wsp., którzy analizowali bardzo dużą grupę — po-nad 18 000 chorych — wykazali, że ze wzrostem BMInie zmieniały się wartości TC, ale malały wartościcholesterolu frakcji HDL zarówno u kobiet, jak i u męż-czyzn, niezależnie od wieku i rasy [12].Oceniając parametry lipidowe i BMI w zależno-ści od wieku, stwierdzono jedynie znamiennie wy-ższe wartości TG u osób w wieku 35–55 lat w po-równaniu z młodszymi chorymi. Pozostałe parame-try lipidowe nie korelowały z wiekiem. NatomiastHeitmann i wsp. stwierdzili zależność od wiekuwszystkich ocenianych parametrów lipidowych [13].Może to wynikać z faktu, że w badaniach przepro-wadzonych przez tego autora porównywano popu-lacje o większej rozpiętości wieku (33–65 lat).Do typowych zmian w gospodarce lipidoweju chorych na cukrzycę typu 2 należą: wzrost stęże-nia TG, obniżenie stężenia cholesterolu frakcji HDLoraz zwykle prawidłowe — LDL [14]. Porównując pa-rametry lipidowe i BMI u chorych na cukrzycę i bezzaburzeń gospodarki węglowodanowej stwierdzo-no, że jedyna różnica badanych parametrów doty-czyła TG. Były one istotnie wyższe u chorych na cu-krzycę. Podobne wyniki uzyskali Simonen i wsp. [15].Dodatkowo stwierdził on niższe wartości choleste-rolu frakcji HDL u chorych na cukrzycę, czego auto-rzy w swoich badaniach nie obserwowali. Różnice temogą wynikać z nieco gorszego wyrównania cukrzy-cy badanych przez Simonena i wsp. chorych w po-równaniu z pacjentami badanymi przez autorów ni-niejszej pracy. Średnie wartości glikemii dobowejwynosiły odpowiednio: 151,2 mg/dlvs.137,8 mg/dl.Jednak badani chorzy na cukrzycę byli istotnie starsiod pacjentów bez zaburzeń gospodarki węglowo-danowej i wyższe stężenie TG przy dobrym wyrów-naniu glikemii może się wiązać jedynie z wiekiem.W przeprowadzonej przez autorów analiziestwierdzono również zależność między BMI a roz-kurczowym ciśnieniem tętniczym. Inni autorzy wy-kazali zależności zarówno z ciśnieniem skurczowym,jak i rozkurczowym [16–18]. Wysokie ciśnienie skur-czowe wiązało się w znacznym stopniu ze starszymwiekiem pacjentów. W badanej przez autorów gru-pie nie było zbyt wielu starszych osób. Wart odno-towania jest również fakt, że w populacji ocenianejprzez Shelleya i wsp. około 50% stanowiły osobyz nadwagą, a w badaniu autorów niniejszej pracydominowali chorzy otyli (odsetek pacjentów z nad-wagą wynosił ok. 10%). Wydaje się więc, że nad-mierna masa ciała może w większym stopniu wpły-wać na rozkurczowe ciśnienie tętnicze.WnioskiW badanej przez autorów grupie, u chorychdo 55. roku życia z nadmierną masą ciała, stopieńotyłości, płeć i ciśnienie tętnicze nie wpływają naparametry gospodarki lipidowej. Jedynie wiek wiążesię ze wzrostem stężenia triglicerydów. Natomiaststopień otyłości dodatnio koreluje z rozkurczowymciśnieniem tętniczym.PIŚMIENNICTWO1. Knypl K.: Nadwaga i otyłość problemy terapeutyczne.Medy-cyna Rodzinna2001; 12 (1): 23–26.2. Strączkowski M., Kowalska I., Dzienis-Strączkowska S.: Meta-boliczne powikłania otyłości. www.esculap.pl.3. Tatoń J., Szczeklik-Kumala Z.: Zespół metaboliczny — nowe,globalne ujęcie prewencji chorób sercowo-naczyniowych.Med.Metabol.2004; 7 (2): 32–43.4. Bhatti M.S., Akbri M.Z., Shakoor M.: Lipid profile in obesity.J. Ayub. Med. Coll. Abbottabad.2001; 13 (1): 31–33.5. Howard B.V., Ruotolo G., Robbins D.C.: Obesity and dyslipide-mia.Endocrinol. Metab. Clin. North. Am.2003; 32 (4): 855–867.6. Hlubik P., Oplotova L., Chaloupka J.: Obesity — a risk factor.Sb. Lek.2002; 103 (4): 499–509.7. Dixon J.B., O’Brien P.: A disparity beetween conventional lipidand insulin resistance markers at body mass index levels gre-ater than 34 kg/m².Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord.2001;25 (6): 793–797.8. Garrison R.J., Wilson P.W., Castelli W.P., Feinleib M., KannelW.B., McNamara P.M.: Obesity and lipoprotein cholesterol inthe Framingham offspring study.Metabolism1980; 29 (11):1053–1060.9. Dallongeville J., Cottel D., Arvelier D. i wsp.: The association ofMetabolic Disorders with the Metabolic Syndrome is Differentin Men and Women.Ann. Nutr. Metab.2004; 48: 43–50.10. Halkes C.J., Castro Cabezas M., van Wijk J.P., Erkelens D.W.:Gender differences in diurnal triglyceridemia in lean and over-weight subjects.Int. J. Obes.2001; 25 (12): 1767–1774.11. Sonmez K., Akcakoyun M., Demir D. i wsp.: Risk factor distribu-tion according to the obesity degree in patient with coronaryartery disease.Anadolu. Kardiol. Derg.2002; 2 (3): 211–222.12. Brown C.D., Higgins M., Donato K.A. i wsp.: Body mass indexand the prevalence of hypertension and dyslipidemia.Obes.Res.2000; 8 (9): 605–619.13. Heitmann B.L.: The effects of gender and age on associationsbetween blood lipids levels and obesity in Danish men and wo-men aged 35–65 years.J. Clin Epidemiol.1992; 45 (7): 693–702.14. Grzeszczak W., Gizon M.: Zaburzenia lipidowe występująceu chorych na cukrzycę — patogeneza, diagnostyka i leczenie.Lekarz2004; 5: 14–21.15. Simonen P.P., Gylling H.K., Miettinen T.A.: Diabetes contribu-tes to cholesterol metabolism regrdless of obesity.DiabetesCare2002; 25 (9): 1511–1515.16. Shelley E., Daly L., Kilcoyne D., Graham I.: Obesity: a publichealth problem in Ireland?.Ir. J. Med. Sci.1991; 160 (supl. 9):29–34.17. Plans P., Espunas J., Barahona M., Pardell H., Salleras L.: Theassociation between arterial hypertension, obesity and hyper-cholesterolemia in sample of adult population of Catalonia.An. Med. Interna1994; 11 (6): 278–284.18. Arroyo P., Fernandez V., Avila-Rosas H.: Overweight and hy-pertension: data from the 1992–1993 Mexican survey.Hyper-tension1997; 30: 646–649.www.dp.viamedica.pl181 [ Pobierz całość w formacie PDF ]