Zaburzenia osobowości,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PSYCHOLOGIA I PSYCHIATRIAZaburzenia osobowo�ciOsobowo�� cz�owieka nie jest struktur� sta�� i niezmienn�. Podlega onanieustannemu rozwojowi w ci�gu �ycia i przemienia si� niekiedy skokami podwp�ywem wstrz�saj�cych oddzia�ywa� �rodowiska. Urazy psychiczne wp�ywaj�na zmian� trybu �ycia, na kierunek d��e�, na spos�b reagowania na wp�ywyzewn�trzne, na pogl�dy. Szczeg�lnie choroba psychiczna, nawet je�lidotyczy tylko pewnego wycinka czynno�ci psychicznych, wywiera wp�yw naosobowo�� chorego, z czego wcale nie wynika, aby musia�a ulec naruszeniustruktura osobowo�ci jako taka.Stan maniakalny zmienia ca�o�� osobowo�ci cz�owieka. Znajomi choregookre�laj� t� przemian� s�owami: nie poznaj� go, to nie ten sam cz�owiek.Sta� on si� bowiem lekkomy�lny, przesadnie czynny, zaczepny,pretensjonalny, w pracy powierzchowny i niesumienny - to nie ten samcz�owiek. Tak samo zmienia si� osobowo�� pod wp�ywem uroje�prze�ladowczych. Chory straci� zainteresowania og�lne, przesta� dba� osprawy w�asne i swoich najbli�szych, sta� si� podejrzliwy, nieufny,dziwnie ostro�ny, sta� si� odludkiem, a zarazem cz�owiekiem napastliwym,zak��caj�cym porz�dek publiczny. Znowu powiemy: to nie ten sam cz�owiek.Proces organiczny m�zgu wywo�uje daleko posuni�te ot�pienie. Chory dot�dbystry, dowcipny, towarzyski, przedsi�biorczy, spo�ecznie warto�ciowy,uczciwy, sta� si� pod wp�ywem choroby uczuciowo i umys�owo t�py, w swoichpogl�dach ciasny, zainteresowania jego zw�zi�y si� do ma�ych sprawosobistych (egotyzm), ambicje �yciowe zanik�y, chory zatraci� uczuciowo��wy�sz�. Przyk�ady te obrazuj� przemian� osobowo�ci. W ostatnim przyk�adziewida� zubo�enie jej struktury, w pierwszym przyk�adzie raczej jejwzmo�enie. W przyk�adzie psychozy przebiegaj�cej z urojeniami pewna cz��struktury osobowo�ci jakby przerasta�a inne. Wszystko to jednak nienarusza wewn�trznej struktury osobowo�ci. Mo�na by przemiany te okre�li�jako przewa�nie ilo�ciowe, bez wzgl�du na to, czy chodzi tu o zmianyodwracalne, czy nieodwracalne. S� jednak mo�liwe i takie patologiczneprzemiany osobowo�ci, �e mamy prawo m�wi� o uszkodzeniu jako�ciowym.Zaburzenia osobowo�ci podzieli� mo�na na trzy wielkie grupy:1. Zmiana osobowo�ci bez naruszenia jej podstawowej struktury(transformatio personalitatis sine destructuratione).2. Rozszczepienie osobowo�ci naprzemienne, czyli rozdwojenie osobowo�ci(personalitas duplex alternans).3. Rozszczepienie osobowo�ci jednoczesne, czyli rozpad strukturyosobowo�ci (personalitatis duplex aut multiplex simultanea sivedestructuratio personalitntis).1. W przytoczonych na wst�pie przyk�adach chodzi o zmiany osobowo�ci nienaruszaj�ce jej podstawowej struktury. Mimo �e w strukturze osobowo�cistwierdzi� mo�na pewne ilo�ciowe zmiany, ubytki, naddatki, og�lnewzmo�enie lub zubo�enie, to jednak og�lna struktura osobowo�ci zachowa�aswoj� jednolito�� i zwarto��. Jest ona pod wp�ywem choroby psychicznej niepodobna do dawnej, jednak�e nie w znaczeniu wewn�trznego rozpadu. Nie matu ani rozdwojenia osobowo�ci, ani rozszczepienia jej struktury.Omawiana zmiana mo�e powsta� ostro lub dokona� si� na drodze procesuprzewlek�ego. Jej odwracalno�� lub nieuleczalno�� zale�y od natury procesuchorobowego. W pierwszym przypadku po przemini�ciu psychozy strukturaosobowo�ci powraca do dawnego stanu, w drugim przypadku pozostaj� trwa�eubytki osobowo�ci (defectus), kt�re w omawianej grupie zaburze� maj�charakter zasadniczo ilo�ciowy. Chodzi� mo�e np. o trwa�e zubo�enieosobowo�ci w przypadku procesu ot�piennego. Na og� bior�c w praktyce m�wisi� o zaburzeniach struktury osobowo�ci lub w og�le o zaburzeniachosobowo�ci tylko w nast�pnych dw�ch grupach, gdzie stwierdza si� istotniezmian� jako�ci strukturalnej.W ostatnich latach okaza�o si�, �e ci�kie zaburzenia osobowo�ci da si�wywo�a� do�wiadczalnie. Zachodzi to mianowicie po tzw. operacjachpsychochirurgicznych, g��wnie po leukotomii przedczo�owej, polegaj�cej naobustronnym przeci�ciu istoty bia�ej mi�dzy cz�ci� przedczo�ow� korym�zgowej i reszt� m�zgowia. W mniejszym stopniu zaburzenia tego rodzajustwierdza si� po tzw. topektomii przedczo�owej, polegaj�cej na operacyjnymusuni�ciu skrawk�w kory okolicy przedczo�owej. Poniewa� zabiegi tepodejmowano u ludzi umys�owo zdrowych, � nienaruszon� osobowo�ci�, np. wnerwicy natr�ctw, przeto por�wnanie stanu przedoperacyjnego zpooperacyjnym daje nam wgl�d w skutki psychiczne zabiegu. Osobowo��cz�owieka zmienia si� w nast�pstwie zabiegu czasem w spos�b uderzaj�cy.Bywa�o, �e matka przestaj�c z c�rk� zmuszona by�a stwierdzi�: to nie jestten sam cz�owiek.Chorzy ci zatracaj� swoje osobnicze cechy charakterologiczne, przestaj�si� od siebie odr�nia�, staj� si� wszyscy jednakowi, zanika u nich nap�dpsychoruchowy, obni�a si� uczuciowo�� wy�sza, cierpi� te� wy�sze czynno�ciintelektualne, zw�aszcza my�lenie abstrakcyjne i przyczynowo-logiczne.Nierzadko uczuciowo�� wy�sza upo�ledzona jest do tego stopnia, �e uchorych zanika wszelka ambicja �yciowa, przepadaj� zainteresowaniaestetyczne i og�lnoludzkie, gin� uczucia rodzinne, spo�eczne, etyczne narzecz upodoba� trywialnych. Spustoszenia te, zawsze zaznaczone, ale czasemdoprowadzaj�ce cz�owieka do stoczenia si� na najni�szy poziom, sk�oni�y�wiat naukowy do ostro�no�ci w stosowaniu leukotomii. Niemniej zebranopewne do�wiadczenia, kt�re rzucaj� �wiat�o na patogenez� zaburze�osobowo�ci.2. Rozszczepienie osobowo�ci naprzemienne, czyli rozdwojenie osobowo�ci(personalitas duplex alternans) wyst�puje klasycznie w stanachpomrocznych, najcz�ciej padaczkowego pochodzenia. Analogiczne zjawiskahisteryczne zdaj� si� by� raczej wytworem chorobliwej fantazji.Odpowiednikiem fizjologicznym tych zaburze� jest stan zmienionejosobowo�ci w prze�yciach marzenia sennego. Wspominaj�c je, nie poznajemysamych siebie, kieruj� nami inne zasady moralne i inne przes�ankilogiczne, i charakter, i temperament nasz jest zmieniony. Osobowo��marzenia sennego pierzcha z chwil� przestawienia si� jako�ciowo zmienionej�wiadomo�ci na stan �wiadomo�ci na jawie. Osobowo�� na jawi� i osobowo�� wmarzeniu sennym - to jakby dwie odr�bne osobowo�ci luzuj�ce si� naprzemian.Studia nad psychologi� marzenia sennego pozwalaj� nam na wnikni�cie wistot� zaburze� okre�lanych nazw� naprzemiennego rozszczepieniaosobowo�ci. Tak jak z chwil� obudzenia si� nawi�zujemy do naszejosobowo�ci na jawie, tak samo r�wnie� chory, u kt�rego przemin�� stanzamroczenia, nawi�zuje do prze�y� z okresu przedchorobowego, odczuwaj�cich pami�ciow� ci�g�o�� mimo zamroczeniowej przerwy.Podobna ci�g�o�� pami�ciowa zachodzi czasem mi�dzy prze�yciami osobowo�cirozszczepiennej poszczeg�lnych okres�w zamroczeniowych. Osobowo�� zdrowa,podstawowa, nie przypomina sobie przewa�nie nic z okresu zamroczenia.Niepami�� ta bywa przewa�nie ca�kowita. Czasem tylko pozostaj� z tegookresu niejasne, zamazane, mgliste wspomnienia lub oderwane wyspypami�ciowe. Podmiotowa ��czno�� tych wspomnie� z w�asn� ja�ni� nie podlegaw�tpliwo�ci, a wi�c chory wie, �e to on w�a�nie mia� te mgliste prze�ycia.I na odwr�t, wypowiedzi chorego w okresie zamroczenia nawi�zuj� do okresuzdrowej osobowo�ci, chocia� czuje si� on zmieniony, inny, nie ten sam.W Klinice Chor�b Psychicznych Akademii Medycznej w Gda�sku obserwowali�myprzypadek gru�liczego zapalenia opon m�zgowych, w przebiegu kt�rego, poust�pieniu ci�kiego zespo�u amentywnego, pozosta� jasny stan zamroczenia(obnubilatio lucida). Chory ten w tym stanie pami�ta� pocz�tek i przebiegswojej zasadniczej choroby, wiedzia�, co mu by�o i �e stan jego by� corazgorszy, i twierdzi�, �e wreszcie umar�. By�o dla niego zagadk�, �e w tejchwili �yje, nie umia� sobie wyt�umaczy�, kim jest, bo przecie� tamten�on" umar�; ze zdumieniem przygl�da� si� swojemu cia�u. Po ust�pieniuzamroczenia prze�ycia te pokryte by�y ca�kowit� niepami�ci�.Osobowo�� rozszczepienna nie zawsze bywa ca�kowicie wykszta�cona. Zale�yto od stopnia jako�ciowych zaburze� �wiadomo�ci i od dezorientacji, kt�radotyczy z zasady wszystkich kierunk�w. Niekiedy jednak rozszczepiennaosobowo�� przybiera tak� posta�, �e nie znaj�cy chorego ludzie mog� w nimnie zauwa�y� nic uderzaj�cego. Zachowanie chorego bywa skoordynowane,wykonuje on ca�e szeregi celowych czynno�ci, rozmawia z otoczeniem,wypowiada pewne pogl�dy, ujawnia swoje uczucia, zdradza pewien poziomintelektualny. Na podstawie poczynionych na chorym spostrze�e� otoczeniewyrabia sobie obraz jego psychiki, jego struktury osobowo�ciowej.Osobowo�� podstawowa i rozszczepienna mog� si� od siebie r�ni� bardzozasadniczo. W okresie zamroczenia uczciwy osobnik mo�e by� zdolny dopope�nienia przest�pstw, do ujawnienia zbocze� p�ciowych, do dokonaniaczyn�w sprzecznych z jego rzeczywistymi pogl�dami i zasadami. Nie dotyczyto naprzemiennych rozszczepie� osobowo�ci w histerii ani takich�e zjawiskuzyskanych drog� hipnozy, gdzie w�a�ciwo�ci charakterologiczne, .nawyki,zasady... [ Pobierz całość w formacie PDF ]