Zaburzenia osobowości, Psychopatologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Psychiatria
PRACA ORYGINALNA
tom 5, nr 1, 1–6
© Copyright 2008 Via Medica
ISSN 1732–9841
Agnieszka Orłowska-Pawliszyn, Jerzy Landowski
Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Akademii Medycznej w Gdańsku
Współwystępowanie zaburzeń
osobowości i ich wpływ na obraz
kliniczny zaburzenia napadowego lęku
The influence of comorbid personality disorders
on the clinical presentation of panic disorder
Abstract
Introduction.
This study aims to evaluate the comorbidity of panic disorder and personality disorders. The study
also examines the influence of personality disorders on clinical picture of panic disorder.
Material and methods.
Fifty patients with panic disorder with or without agoraphobia (40 woman and 10 man)
particpated in this study. SCID-I , SCID-II, PDSS were used to establish the diagnosis. The U Mann-Whitney test
and
c
2
test were used for statistical analysis.
Results.
76% of panic disorders patients had at least one of the specific personality disorder. Among personality
disorders the cluster C was dominant (60%). The clinical picture of panic disorder was dependant on the comorbid
of personality disorder present. The severity of avoidance bahaviour was statistically higher (p < 0.05) among
patients with personality disorders. A higher level of avoidance behaviors was seen in cluster C personalities
(p = 0,04), as compared to the control group. However, compared with patients with other personality disorders,
these patients displayed a significantly lower level of anticipatory anxiety (p = 0.049).
Conclusions.
There is a frequent comorbidity of panic disorder and personality disorders. Among these persona-
lity disorders the Cluster C is dominant. The presence of specific personality disorders, particularly Cluster C,
is associated with a greater intensity of avoidance behaviour.
Psychiatry 2008; 5: 1–6
key words:
panic disorder, personality disorders
Wstęp
Zaburzenia lękowe są stosunkowo najczęściej spoty-
kanymi zaburzeniami nerwicowymi. Według badania
National Comorbidity Survey
ich rozpowszechnienie
w ogólnej populacji wynosi około 24,9%, z czego roz-
powszechnienie zaburzenia napadowego lęku — 3,5%
[1, 2]. Same napady paniki występują znacznie czę-
ściej — u około 10% (1,8–15,6%) [3].
Z zaburzeniem napadowego lęku często współwystę-
pują inne zaburzenia psychiczne. U co najmniej 63,6%
pacjentów obserwuje się przynajmniej jedno współ-
istniejące zaburzenie [4, 5]. Inne dostępne prace wska-
zują, że wskaźniki te mogą być nawet wyższe. Szcze-
gólnie często z zaburzeniem napadowego lęku współ-
występują zaburzenia osobowości — 20–76,8%,
a nawet do 98% [6–18]. W populacji ogólnej częstość
występowania zaburzeń osobowości oceniana jest
na 11–18% [19].
Związek między zaburzeniami osobowości a zaburze-
niami lękowymi jest złożony. Zaburzenia osobowości
traktowane są jako czynniki ryzyka zaburzeń lękowych
bądź jako ich konsekwencja. Zwraca się uwagę
Adres do korespondencji:
lek. med. Agnieszka Orłowska-Pawliszyn
Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych AMG
ul. Dębinki 7, 80–952 Gdańsk
email: A.Orlowska_Pawliszyn@poczta.fm
www.psychiatria.viamedica.pl
1
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
na wspólne podłoże genetyczne. Dotyczyć to ma szcze-
gólnie określonych typów zaburzeń osobowości [20, 21].
Obecność zaburzeń osobowości może niekorzystnie
wpływać na skuteczność leczenia [22, 23]. Dotyczy to
zarówno farmakoterapii, jak i psychoterapii w stoso-
waniu krótko- [17, 24, 25] i długoterminowym
[13, 26–34].
Związek między obecnością zaburzeń osobowości a na-
sileniem i obrazem zespołu lękowego nie jest jednoznacz-
nie określony [5, 35] i niewątpliwie wymaga dalszych
badań uwzględniających specyfikę tych pierwszych.
Celem niniejszej pracy było określenie częstości wystę-
powania u pacjentów z zaburzeniem napadowego lęku
specyficznych zaburzeń osobowości oraz ich roli
w kształtowaniu obrazu klinicznego tego zespołu.
Rycina 1.
Specyficzne zaburzenia osobowości u pacjen-
tów z zaburzeniem napadowego lęku
Figure 1.
Specific personality disorders among panic
disorder patients
Materiał i metody
Przebadano 50 pacjentów (40 kobiet i 10 mężczyzn)
z zaburzeniem napadowego lęku według kryteriów
DSM-IV (
Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders, IV Edition
), leczonych w Klinice Chorób Psy-
chicznych i Zaburzeń Nerwicowych w Gdańsku lub
w gdańskich Poradniach Zdrowia Psychicznego.
Diagnozę kliniczną przeprowadzono na podstawie:
— ustrukturalizowanego wywiadu klinicznego dla
DSM-IV dla zaburzeń z osi I, wersji klinicznej (SCID-I,
Structured Clinical Interview for DSM-IV, Axis I Di-
sorders, Clinician Version
);
— ustrukturalizowanego wywiadu klinicznego dla
DSM-IV dla zaburzeń z osi II, wersji klinicznej (SCID-II,
Structured Clinical Interview for DSM-IV, Axis II
Disorders, Clinician Version
).
Nasilenie zaburzenia napadowego lęku oceniano za
pomocą skali PDSS (
Panic Disorder Severity Scale
) skła-
dającej się z 7 podskal:
1) częstość występowania napadów paniki,
2) nasilenie distresu w czasie napadu,
3) nasilenie lęku antycypacyjnego,
4) agorafobia,
5) nasilenie zachowań unikających,
6) negatywny wpływ na pracę,
7) negatywny wpływ na funkcjonowanie społeczne.
Analizy statystycznej dokonano za pomocą pakietu
STATISTICA 7.1. PL. Zastosowano testy — nieparame-
tryczny U Manna-Whitneya oraz
c
2
.
Tabela 1.
Częstość występowania zaburzeń
osobowości u pacjentów z zaburzeniem napado-
wego lęku
Table 1.
The frequency of personality disorders
appearance among panic disorder patients
Typy osobowości
Liczba osób
(%)
Wiązka A
,
w tym osobowość:
Paranoidalna
Schizoidalna
Schizotypowa
Wiązka B
,
w tym osobowość:
Antysocjalna
Borderline
Histrioniczna
Narcystyczna
Wiązka C
,
w tym osobowość:
Unikająca
Zależna
Obsesyjno-kompulsywna
Inne,
w tym osobowość:
Bierno-agresywna
Depresyjna
2 (4%)
2 (4%)
0
0
13 (26%)
0
3 (6%)
5 (10%)
7 (14%)
30 (60%)
22 (44%)
9 (18%)
9 (18%)
18 (36%)
Wyniki
Zbadano 50 osób, w tym 80% kobiet (n = 40) i 20%
mężczyzn (n = 10). Średni wiek wynosił 35,5 ± 10,8
roku (18–53 lat). U 24% badanych osób nie stwier-
dzono obecności zaburzeń osobowości, u 26% — je-
dynie jedno specyficzne zaburzenie osobowości, u po-
13 (26%)
10 (20%)
2
www.psychiatria.viamedica.pl
Agnieszka Orłowska-Pawliszyn, Jerzy Landowski,
Wpływ zaburzeń osobowości na obraz zaburzenia lęku napadowego
Tabela 2.
Porównanie średniej wartości objawów zespołu lęku panicznego mierzonych w skali PDSS
u osób z towarzyszącymi zaburzeniami osobowości i u osób bez zaburzeń osobowości
Table 2
. Comparison the average value of panic disorders symptoms measured in PDSS among panic
disorder patients with or without comorbid personality disorders
Podskale PDSS
Osoby bez
Osoby z zaburzeniami
zaburzeń osobowości
osobowości
(n = 12)
(n = 38)
Częstość napadów
2,6 ± 1,1
2,6 ± 1,1
Distres
3,3 ± 0,8
3,2 ± 0,8
Lęk antycypacyjny
2,8 ± 0,6
2,5 ± 0,8
Agorafobia
1,4 ± 1,6
2,1 ± 1,5
Zachowania unikające*
0,5 ± 0,7
1,0 ± 0,8
Negatywny wpływ na prace
2,4 ± 0,9
2,6 ± 1,0
Negatywny wpływ na
2,5 ± 0,9
2,8 ± 0,9
funkcjonowanie społeczne
* różnica istotna statystycznie p = 0,039 (test U Manna-Whitneya)
zostałych 50% — co najmniej dwa (ryc. 1). Podsumo-
wując, u 76% badanych pacjentów z zaburzeniem na-
padowego lęku, współwystępowało co najmniej jed-
no specyficzne zaburzenie osobowości.
Wśród zaburzeń osobowości dominowały zaburze-
nia z wiązki C według kryteriów DSM-IV — 60%
(30 osób) (tab. 1) , ponadto osobowość histrioniczna
— 10% i narcystyczna — 14%. Jedynie u 6% stwier-
dzono cechy osobowości borderline.
U 35 (70%) badanych osób stwierdzono współwystę-
pującą agorafobię, u 17 (34%) — epizod dużej depre-
sji. Nie zaobserwowano istotnego związku między obec-
nością któregoś z tych zaburzeń osi I a współwystępo-
waniem specyficznych zaburzeń osobowości (test
c
2
).
Obraz kliniczny zaburzenia napadowego lęku, ocenia-
ny skalą PDSS zależał od współwystępowania zaburzeń
osobowości. Nasilenie zachowań unikających było wy-
ższe istotnie statystycznie (p < 0,05) u pacjentów, u któ-
rych były one obecne. Pod względem nasilenia innych
objawów, opisanych kolejnymi podskalami PDSS, nie
stwierdzono istotnych różnic między podgrupami wy-
odrębnionymi pod względem obecności któregokolwiek
ze specyficznych zaburzeń osobowości (tab. 2).
Istotnie wyższe nasilenie zachowań unikających w po-
równaniu z grupą kontrolną dotyczyło przede wszyst-
kim pacjentów z zaburzeniem osobowości z wiązki C
(p = 0,04). Cechowało ich z kolei w porównaniu z pa-
cjentami z innymi zaburzeniami osobowości istotnie niższe
statystycznie nasilenie lęku antycypacyjnego (p = 0,049).
znacznie częstszego niż w populacji ogólnej, są zgod-
ne z danymi z piśmiennictwa (tab. 3). W niniejszym
badaniu u 76% pacjentów zdiagnozowano co naj-
mniej jedno zaburzenie osobowości. U 50% pacjen-
tów z zaburzeniami osobowości zdiagnozowano wię-
cej niż jedno zaburzenie osobowości, co jest warto-
ścią bliską wcześniejszym badaniom (45%) [11].
Podobnie jak w piśmiennictwie [7, 10–12, 14, 16, 18–
–19, 36–38] większość przebadanych przez autorów
artykułu pacjentów wykazywała zaburzenia z wiązki C
według kryteriów DSM-IV. Specyficzny związek zabu-
rzeń osobowości z wiązki C oraz zaburzeń lękowych
został zasugerowany przez Tyrer w 1992 roku w po-
staci wspólnej nazwy: ogólny zespół nerwicowy (
ge-
neral neurotic syndrome
) [20, 21]. Obecnie ogólny
zespół nerwicowy uważa się za rozwijający się na pod-
łożu genetycznie uwarunkowanej podatności zespół
współwystępujących objawów: podwyższonego po-
ziomu lęku, słabszego radzenia sobie ze stresem, za-
burzeń depresyjnych, niepokoju oraz określonych za-
burzeń osobowości. Koncepcja ta może być pomoc-
na w różnicowaniu przypadków, w których należy li-
czyć się z przewlekłym przebiegiem zaburzeń nerwi-
cowych, oraz tych postaci, w których istnieje większa
szansa na uzyskanie pełnego ustąpienia objawów [21].
W odróżnieniu od przytaczanych w literaturze wyni-
ków [7, 13, 19, 36, 37, 39] nie wykazano w opisywa-
nym w pracy badaniu częstego występowania zaburzeń
osobowości typu borderline — 6% oraz paranoidalnego
— 4%. Zbliżony rezultat uzyskali Langs i wsp. [12],
w których badaniu u żadnej z osób nie zdiagnozowa-
no osobowości typu borderline. Według Langs i wsp.
kryteria oceny osobowości borderline stały w ciągu
Dyskusja
Wyniki badania dotyczących współwystępowania za-
burzeń osobowości z zespołem lęku napadowego,
www.psychiatria.viamedica.pl
3
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
Tabela 3.
Częstość występowania zaburzeń osobowości u pacjentów z zaburzeniem napadowego lęku
Tabela 3
. The frequency of personality disorders appearance among panic disorder patients
Badanie
Liczba badanych
Narzędzia
Częstość
pacjentów z napadami lęku
diagnostyczne
występowania
bez agorafobii/z agorafobią
(%)
Ampollini i wsp. [8]
62
SCID I, SIDP
62
Barzega i wsp. [38]
184
SCID-I, II
60,9
Berger i wsp. [17]
73
SCID-I, IPDE
31,5
Grant i wsp. [14]
281/178
AUDADIS-IV
44,1/69,4
Iketani i wsp. [10]
42/56
SCID-I, II
50/76,8
Langs i wsp. [12]
84
SCID-I , II
40,8
Latas i wsp. [11]
0/60
SCID-I , II
0/45
Marchesi i wsp. [7]
60
SCID-I, SIDP
60
Massion i wsp. [15]
73/313
SCID-I, PDE
22/20
Millord i wsp. [18]
94
SCID-I, II
49
Ozkan i wsp. [13]
122
SCID-I, II
33,9
(stosowane narzędzia badawcze: AUDADIS-IV —
Alcohol Use Disorder and
A
ssociated Disabilities Interview Schedule
, DSM-IV Version; PDE —
Personality Disorder
Examination;
IPDE —
International Personality Diagnostic Questionnaire
; PDQ —
Personality Diagnostic Questionnaire
)
ostatnich lat coraz lepiej i powszechniej znane,
w związku z tym osobowość ta jest częściej rozpo-
znawana i kierowana do leczenia w ośrodkach innych
niż ośrodki leczenia zaburzeń nerwicowych.
Z kolei ślady paranoidalne w zespole lęku napadowe-
go są uważane za efekt przewlekłości zaburzenia i trud-
ności w akceptacji objawów ze strony innych osób [7].
Niniejsze badanie było przeprowadzone w pierwszym
tygodniu po zgłoszeniu się do psychiatry, u 50% osób
po wcześniejszym czasie trwania epizodu nie dłuższym
niż 6 miesięcy. Zapewne jest to okres zbyt krótki do
wykształcenia się cech paranoidalnych.
W badaniu autorzy artykułu nie potwierdzili częstsze-
go występowania zaburzeń osobowości u pacjentów
z dodatkowo współistniejącymi: agorafobią [12, 13,
35, 40] czy depresją [9, 37, 41–45].
W literaturze dostępna jest pewna liczba badań po-
twierdzająca negatywny wpływ zaburzeń osobowości
[6, 13, 35, 39] na nasilenie objawów zespołu lęku pa-
nicznego. Autorom pracy udało się częściowo potwier-
dzić ten związek. Nasilenie jednej z badanych cech za-
burzenia napadowego lęku — zachowania unikające-
go — było związane z częstszym współwystępowaniem
zaburzeń osobowości, szczególnie z wiązki C.
Inną badaną cechą lęku napadowego była antycypa-
cja. Jest to nie tylko lęk przed pojawieniem się kolej-
nego napadu paniki, ale też przed jego negatywnymi
konsekwencjami dotyczącymi zdrowia fizycznego lub
psychicznego. W badanej grupie pacjentów lęk anty-
cypacyjny był mniejszy w grupie osób z zaburzeniami
osobowości z wiązki C. Stwierdzano u nich, o czym
już była mowa, istotnie częstsze występowanie dzia-
łań unikających. Prawdopodobnie działania te w tak
istotny sposób zmniejszyły lęk.
W interpretacji uzyskanych w pracy wyników należy
zachować pewną ostrożność. Stosunkowo mała li-
czebność grupy i jej niejednorodność (pacjenci klinicz-
ni i ambulatoryjni) pozwalają jedynie na wyciągnięcie
wstępnych wniosków.
Wnioski
1. Z zaburzeniami napadowego lęku często współ-
występują specyficzne zaburzenia osobowości.
2. Wśród tych zaburzeń przeważają zaburzenia zali-
czane w klasyfikacji DSM-IV do wiązki C.
3. Obecność specyficznych zaburzeń osobowości,
szczególnie z wiązki C, wiąże się z większym nasi-
leniem zachowań unikających.
4
www.psychiatria.viamedica.pl
Agnieszka Orłowska-Pawliszyn, Jerzy Landowski,
Wpływ zaburzeń osobowości na obraz zaburzenia lęku napadowego
Streszczenie
Wstęp.
Celem niniejszej pracy było określenie częstości występowania u pacjentów z zaburzeniem napadowego
lęku specyficznych zaburzeń osobowości oraz ich roli w kształtowaniu obrazu klinicznego tego zespołu.
Materiał i metody.
Przedmiotem badania było 50 pacjentów (40 kobiet i 10 mężczyzn) z zaburzeniem lękowym,
z napadami lęku, z lub bez agorafobii. Diagnozując pacjentów, wykorzystano następujące skale kliniczne: SCID-I,
SCID-II, PDSS. W ocenie statystycznej użyto testu U Manna-Whitneya oraz
c
2
.
Wyniki.
U 76% badanych pacjentów z zaburzeniem napadowego lęku współwystępowało co najmniej jedno
specyficzne zaburzenie osobowości. Wśród zaburzeń osobowości dominowały zaburzenia wiązki C — 60%.
Obraz kliniczny zaburzenia napadowego lęku zależał od współwystępowania zaburzeń osobowości. Nasilenie
zachowań unikających było istotnie statystycznie wyższe (p < 0,05 ) u pacjentów, u których były obecne zaburze-
nia osobowości. Istotnie wyższe nasilenie zachowań unikających w porównaniu z grupą kontrolną dotyczyło przede
wszystkim pacjentów z zaburzeniem osobowości z wiązki C (p = 0,04). Cechowało ich z kolei, w porównaniu
z pacjentami z innymi zaburzeniami osobowości, istotnie niższe statystycznie nasilenie lęku antycypacyjnego
(p = 0,049).
Wnioski.
Z zaburzeniami napadowego lęku często współwystępują specyficzne zaburzenia osobowości.
Wśród tych zaburzeń przeważają zaburzenia zaliczane w klasyfikacji DSM-IV do wiązki C.
Obecność specyficznych zaburzeń osobowości, szczególnie z wiązki C, wiąże się z większym nasileniem zachowań
unikających.
Psychiatria 2008; 5: 1–6
słowa kluczowe:
zaburzenie lęku napadowego, zaburzenia osobowości
PIŚMIENNICTWO:
1. Swoboda H., Amering M., Windhaber J. i wsp. The long-term
course of panic disorder — an 11 year follow-up. Anxiety Disor-
ders 2003; 17: 223–232.
2. Bruce S.E., Yonkers K.A., Otto M.W. i wsp. Influence of Psychia-
tric Comorbidity on Recovery and Recurrence in Generalized
Anxiety Disorder, Social Phobia, and Panic Disorder: A 12-Year
Prospective Study. Am. J. Psychiatry 2005; 162: 1179–1187.
3. Rouillon F. Epidemiology of Panic Disorder. Human Psychophar-
macology 1997; 12: 7–12.
4. Corominas A., Guerrero T., Vallejo J. Residual symptoms and co-
morbidity in panic disorder. Eur. Psychiatry 2002;17 (7): 399–406.
5. Tsao J.C., Lewin M.R., Craske M.G. The effects of cognitive —
behavior therapy for panic disorder on comorbid conditions.
J. Anxiety Dis. 1998; 12 (4): 357–71.
6. Van Velzen C.J.M., Emmelkamp, P.M.G. The relationship be-
tween anxiety disorders and personality disorders: prevalence
rates and comorbidity models 1999.
7. Marchesi C., Cantoni A., Fonto S., Giannelli M.R., Maggini C.
The effect of pharmacotherapy on personality disorders in pa-
nic disorder: a one year naturalistic study. J. Affect. Dis. 2005;
89 (1–3): 189–94.
8. Ampollini P., Marchesi C., Signifredi R., Maggini C. Tempera-
ment and personality features in panic disorder with or without
comorbid mood disorders. Acta Psychiatr. Scand. 1997; 95 (5):
420–423.
9. Marshall J.R. Comorbidity and its effects on panic disorder. Bull
Menninger Clin. 1996; 60 (2 supl. A): A 39–53, Review.
10. Iketani T., Kiriike N., Stein M.B., Nagao K., Nagata T., Minami-
kawa N., Shidao A., Fukuhara H. Relationship between perfec-
tionism, personality disorders, and agoraphobia in patients with
panic disorder. Acta Psychiatr.Scand. 2002; 106: 171–178.
11. Latas M., Starcevic V., Trajkovic G., Bogojevic G. Predictors of
comorbid personality disorders in patients with panic disorder
with agoraphobia. Compr. Psychiatry 2000; 41 (1): 28–34.
12. Langs G., Quehenberger F., Fabisch K., Klug G., Fabisch H., Zapo-
toczky H.G. Prevalence, patterns and role of personality disorders
in panic disorder patients with and without comorbid (lifetime)
major depression. Acta Psychiatr. Scand. 1998; 98 (2): 116–123.
13. Ozkan M., Altindag A. Comorbid personality disorders in sub-
jects with panic disorder: do personality disorders increase clini-
cal severity? Compr. Psychiatry 2005; 46 (1): 20–26.
14. Grant B.F., Hasin D.S., Stinson F.S., Dawson D.A., Patricia Chou S.,
June Ruan W., Huang B. Co-occurrence of 12-month mood and
anxiety disorders and personality disorders in the US: results
from the national epidemiologic survey on alcohol and related
conditions. J. Psychiatr. Res. 2005;
39 (1): 1–9.
15. Massion A.O, Dyck I.R, Shea M.T, Phillips K.A, Warshaw M.G,
Keller M.B. Personality disorders and time to remission in gene-
ralized anxiety disorder, social phobia, and panic disorder.
Arch. Gen. Psychiatry 2002; 59 (5): 434–440.
16. Noyes R. Jr, Woodman C.L, Holt C.S, Reich J.H, Zimmerman M.B.
Avoidant personality traits distinguish social phobic and panic
disorder subjects. J. Nerv. Ment. Dis. 1995; 183 (3): 145–153.
17. Berger P., Sachs G., Amering M., Holzinger A., Bankier B., Kat-
schnig H. Personality disorder and social anxiety predict delayed
response in drug and behavioral treatment of panic disorder.
J. Affect. Dis. 2004; 80 (1): 75–78.
18. Millord B.L., Leon A.C., Barber J.P., Markowitz J.C., Graf E.
Do comorbid personality disorders moderate panic-focused
psychotherapy? An exploratory examination of the Amercian
Psychiatric Association practice guideline. J. Clin. Psychiatry 2007;
68 (6): 885–891.
19. Noyes R. Jr, Reich J.H., Suelzer M., Christiansen J. Personality
traits associated with panic disorder: change associated with
treatment. Compr. Psychiatry 1991; 32 (4): 283–294.
20. Tyrer P. Seivewright H., Johnson T.
The Core Elements of Neuro-
sis: Mixed Anxiety-Depression (Cothymia) and Personality Disor-
der. J. Personal Dis. 2003;17 (2): 129–138.
21. Kokoszka A., Krótkiewicz H., Rosati A., Oziemski S., Staniszew-
ski K., Sochacki J. Ogólny zespół nerwicowy — koncepcja i jej
zastosowanie w praktyce ogólnolekarskiej. Psychiatria w Prakty-
ce Ogólnolekarskiej 2005; 4 (5): 153–157.
22. Bienvenu O.J., Brandes M. Cechy osobowości a zaburzenia lę-
kowe. Psychiatria po Dyplomie 2006; 3 (1): 17–22.
23. Cuijpers P., van Straten A., Donker M. Personality traits of pa-
tients with mood and anxiety disorders. Psychiatry Res. 2005;
133 (2–3): 229–237.
www.psychiatria.viamedica.pl
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]