Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży, Psychopatologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
Zaburzenia zachowania u dzieci i mþodzieŇy
Urszula Oszwa
Rok: 2003
Czasopismo: Remedium
Numer: 125-126
Dziecko zachowujĢce siħ w sposb nieakceptowany spoþecznie moŇe zostaę ocenione jako
chuligaıskie i Ņle wychowane, ale moŇe byę takŇe potraktowane jako osoba z powaŇnymi
zaburzeniami, ktre znajdujĢ swe miejsce w klasyfikacji chorb i zaburzeı psychicznych. Czy
istnieje rŇnica pomiħdzy jednym (chuligaıstwem) a drugim (zaburzeniami zachowania) i jak jĢ
rozpoznaę, aby nie krzywdzię, lecz pomc?
Zaburzenia zachowania (CD Î conduct disorder) stanowiĢ zþoŇony zespþ problemw
emocjonalnych oraz dotyczĢcych oglnego postħpowania dzieci i mþodzieŇy. Dziecko z CD ma
powaŇne trudnoĻci z opanowaniem i przestrzeganiem zasad moralnych oraz zachowaniem siħ w
sposb akceptowany spoþecznie. Nie uznaje autorytetu dorosþych, nie respektuje podstawowych
reguþ Ňycia spoþecznego, przejawia zachowanie agresywne, ktre zagraŇa zdrowiu fizycznemu
innych osb, czħsto niszczy przedmioty stanowiĢce jego wþasnoĻę, jak rwnieŇ naleŇĢce do
innych, okþamuje, kradnie, wychodzi z domu i nie dociera do szkoþy, zdarzajĢ mu siħ takŇe
ucieczki w nieznane na okres dþuŇszy niŇ kilka godzin. Przez innych oceniane jest raczej jako
chuligaıskie, zbuntowane niŇ jako chore czy zaburzone umysþowo, choę na pewno wymagajĢce
pomocy. Przypuszcza siħ, iŇ przyczynĢ takich zaburzeı jest kombinacja aberracji genetycznych
oraz czynnikw Ļrodowiskowych. Postħpowanie lecznicze powinno obejmowaę terapiħ
behawioralno-poznawczĢ oraz systemowĢ, a takŇe farmakoterapiħ.
Diagnoza
Zaburzenia zachowania sĢ rozpoznawane w przypadku, gdy charakterystyczny dla dziecka
wzorzec aspoþecznego postħpowania powtarza siħ wielokrotnie, wykazuje cechy staþoĻci i
dotyczy powaŇnego naruszania praw innych ludzi oraz þamania norm spoþeczno-etycznych.
Ponadto trzy lub wiħcej specyficznych zachowaı (z grup podanych niŇej) byþo obserwowanych w
ciĢgu ostatnich dwunastu miesiħcy, a przynajmniej jedno z aspoþecznych zachowaı wystĢpiþo w
ciĢgu minionych szeĻciu miesiħcy. Zaburzenia w zachowaniu dziecka wpþywajĢ niekorzystnie na
jego funkcjonowanie w wielu dziedzinach Ňycia, tj. w kontaktach interpersonalnych z osobami
znanymi i obcymi, osiĢgniħciach szkolnych i innych rodzajach aktywnoĻci.
Objawy
W amerykaıskiej klasyfikacji zaburzeı psychicznych DSM-IV zaburzenia zachowania sĢ
uporzĢdkowane w nastħpujĢce grupy symptomatyczne:
¤ zachowania agresywne, zagraŇajĢce zdrowiu i Ňyciu bĢdŅ przynoszĢce fizycznĢ szkodħ innym
ludziom i istotom Ňywym;
¤ nieagresywne zachowania powodujĢce utratħ lub zniszczenie cudzej wþasnoĻci;
¤ wþamania i kradzieŇe;
¤ powaŇne naruszenie prawa.
Rodzaje zaburzeı zachowania
Wedþug Amerykaıskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1994), wĻrd zaburzeı zachowania
moŇna wyodrħbnię kilka zrŇnicowanych typw. W klasyfikacji DSM-IV wystħpujĢ zaburzenia
zachowania wyrŇnione ze wzglħdu na wiek ujawnienia siħ problemw oraz stopieı nasilenia
objaww.
Typ dzieciħcy Î ten typ zaburzeı zachowania zostaje zapoczĢtkowany w dzieciıstwie i obejmuje
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
Typ dzieciħcy Î ten typ zaburzeı zachowania zostaje zapoczĢtkowany w dzieciıstwie i obejmuje
zaburzenia ujawnione przed 10 rokiem Ňycia dziecka. Dzieci z tym rodzajem zaburzeı
zachowania to gþwnie chþopcy. Czħsto ujawniajĢ oni agresjħ fizycznĢ, wchodzĢ w konflikty z
rwieĻnikami, koıczĢce siħ bjkami. SĢ aroganccy, nieposþuszni, ignorujĢ zalecenia dorosþych,
kþcĢ siħ z nauczycielem i rodzicami, obraŇajĢ ich. UŇywajĢ wulgarnego sþownictwa. Czħsto tracĢ
panowanie nad sobĢ, nawet z powodu bodŅca o niewielkiej sile. Celowo wykonujĢ czynnoĻci,
ktre denerwujĢ i rozdraŇniajĢ innych. Dzieci te ujawniajĢ peþny zespþ objaww zaburzonego
zachowania przed wkroczeniem w okres dojrzewania. Jest wysoce prawdopodobne, iŇ
zachowania te nasilĢ siħ w dalszych okresach rozwoju, mogĢ staę siħ podstawĢ osobowoĻci
antyspoþecznej.
Typ adolescencyjny Î ten typ zaburzeı zachowania zostaje zapoczĢtkowany w okresie
dojrzewania. Jest to zespþ zachowaı, ktre ujawniajĢ siħ dopiero po 10 roku Ňycia dziecka.
Osoby te przejawiajĢ znacznie rzadziej agresywne zachowania, niŇ to ma miejsce w dzieciħcym
typie zaburzeı. Zwykle majĢ zadowalajĢce relacje z rwieĻnikami, a zaburzenia dotyczĢ gþwnie
kradzieŇy, wagarw i þamania reguþ spoþecznych. WystħpujĢ one rwnie czħsto u obu pþci.
ýagodne zaburzenia zachowania Î sĢ rozpoznawane, gdy postħpowanie dziecka czy mþodego
czþowieka prowadzi do pomniejszego naruszenia prawa i nie powoduje silnego zagroŇenia
zdrowia i Ňycia innych osb. Jest jednak uciĢŇliwe, odbiega od przyjħtych norm i speþnia kryteria
diagnostyczne, zawarte w DSM-IV.
Umiarkowane zaburzenia zachowania Î to termin uŇywany w odniesieniu do zaburzeı
emocjonalnych i spoþecznych w znacznym stopniu groŅnych dla otoczenia i stanowiĢcych
zagroŇenie dla zdrowia fizycznego ludzi i zwierzĢt.
Nasilone zaburzenia zachowania Î sĢ rozpoznawane, gdy wszystkie kryteria diagnostyczne
zawarte w DSM-IV sĢ speþnione, a ich wystħpowanie ze szczeglnie duŇĢ intensywnoĻciĢ i
rŇnorodnoĻciĢ objaww z poszczeglnych grup, jest obserwowane w postħpowaniu dziecka czy
mþodego czþowieka.
Dzieci z zaburzeniami zachowania wykazujĢ wiele innych, towarzyszĢcych zakþceı
rozwojowych, ktre mogĢ stanowię jednĢ z przyczyn CD. Do najczħĻciej wymienianych zaburzeı
naleŇy zespþ nadaktywnoĻci psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (ADHD). Jednak nie
wszystkie dzieci z tym zespoþem wykazujĢ zaburzenia zachowania w rozumieniu klinicznym. Jak
wykazaþy badania Biederman et al. (1991), 80% badanych dzieci z ADHD posiadaþo nadal
manifestowane w okresie adolescencji objawy nadaktywnoĻci psychoruchowej, a okoþo 60% z
nich wykazywaþa zaburzenia zachowania o rŇnym nasileniu. Badania Klein i Mannuzza (1991)
ujawniþy, iŇ 75% dzieci z ADHD wykazuje problemy wychowawcze, w tym 50% to zaburzenia
zachowania (CD), a 21% zachowania antyspoþeczne.
Geneza
Hipoteza dysregulacji neurologicznej Î wysoki odsetek wspþwystħpowania zaburzeı zachowania
z zaburzeniami uwarunkowanymi zakþceniem regulacji neurologicznej, takimi jak ADHD czy
zespþ TouretteÓa, sugeruje, iŇ przyczyna problemw z zachowaniem moŇe byę we wszystkich
wymienionych zespoþach ta sama. Istnieje przypuszczenie, Ňe zakþcona jest wwczas
biochemiczna rwnowaga pomiħdzy neurotransmiterami: dopaminĢ, serotoninĢ oraz
noradrenalinĢ, odpowiedzialnĢ za procesy samokontroli. PodwyŇszony poziom testosteronu
wpþywajĢcy na nasilenie zachowaı agresywnych moŇe rwnieŇ sugerowaę udziaþ tego czynnika w
powstawaniu problemw typu CD. Kliniczne dane zawierajĢ informacje, iŇ farmakoterapia ADHD
powoduje osþabienie intensywnoĻci towarzyszĢcych zaburzeı w zachowaniu. Istnieje jednak
potrzeba prowadzenia bardziej precyzyjnych badaı, ktre pomogĢ w wyjaĻnieniu mechanizmu
omawianych zaleŇnoĻci. Powstaje bowiem pytanie, czy farmakoterapia wpþywa bezpoĻrednio na
osþabienie bĢdŅ nawet wygaĻniħcie zaburzeı zachowania towarzyszĢcych ADHD, czy teŇ
prowadzi do poprawienia procesw uwagi i redukcji nadaktywnoĻci, powodujĢcej podniesienie
samooceny, a w dalszej konsekwencji takŇe pozytywnĢ zmianħ postħpowania.
Hipoteza czynnikw biologicznych Î zwraca uwagħ na rolħ wrodzonych uwarunkowaı,
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
Hipoteza czynnikw biologicznych Î zwraca uwagħ na rolħ wrodzonych uwarunkowaı,
determinujĢcych sposb reagowania w okreĻlonych sytuacjach. NaleŇĢ tu takie czynniki
konstytucjonalne, jak np. stopieı rwnowagi pomiħdzy procesami pobudzenia i hamowania, ich
ruchliwoĻę i siþa, typ ukþadu nerwowego warunkujĢcy rodzaj temperamentu, jego aktywnoĻę i
reaktywnoĻę pozostajĢcĢ w relacji z zapotrzebowaniem na stymulacjħ. Jednak z badaı wynika,
iŇ zwiĢzki pomiħdzy tymi czynnikami a wystħpowaniem zaburzeı zachowania, sþabnĢ wraz z
wiekiem badanej populacji. WaŇnym czynnikiem mogĢcym wzmacniaę analizowane relacje, jest
spoþeczny kontekst, tzn. sposb reagowania rodzicw na dziaþania dziecka.
Hipoteza psychofizjologiczna Î zakþada istnienie zaleŇnoĻci pomiħdzy zakþconym
funkcjonowaniem pþatw czoþowych oraz niektrych struktur ukþadu limbicznego (np. ciaþa
migdaþowatego), odpowiedzialnych za prawidþowy przebieg procesw emocjonalnych, ich
ekspresjħ i odbir, a takŇe regulujĢcych procesy kontroli.
Hipoteza uwarunkowaı genetycznych Î badania nad bliŅniħtami wykazaþy obecnoĻę silniejszej
korelacji miħdzy antyspoþecznymi zachowaniami w parach monozygotycznych niŇ dwujajowych.
Z drugiej jednak strony, badacze podkreĻlajĢ, Ňe mimo zwiĢzku pomiħdzy dziaþaniami
kryminalnymi rodzicw a zwiħkszonym prawdopodobieıstwem wystĢpienia zaburzeı zachowania
u dzieci Î w ich rozwoju rola czynnikw genetycznych jest znikoma (por. Popielarska 1989).
Koncepcja przyczyn psychologicznych i Ļrodowiskowych jest najczħĻciej wymienianĢ w
literaturze propozycjĢ wyjaĻnienia uwarunkowaı CD. Nierozwikþane problemy maþŇeıskie, czħste
i intensywne konflikty pomiħdzy rodzicami, zmiany opiekunw dziecka, brak stabilizacji sytuacji
Ňyciowej i ekonomicznej, kþopoty finansowe rodziny to czynniki korelowane z zaburzeniami
zachowania. Nie oznacza to, iŇ ich obecnoĻę w kaŇdym przypadku prowadzi do pojawienia siħ
trudnoĻci wychowawczych, sĢ one jednak silnym ich predyktorem.
Specjalistyczna pomoc
Psychologiczna opieka w przypadku zaburzeı zachowania powinna obejmowaę caþy system, w
ktrym wzrasta dziecko, a zatem rodzinħ, szkoþħ oraz oczywiĻcie osobħ sprawiajĢcĢ problemy
wychowawcze. PodejĻcie systemowe w poþĢczeniu z elementami terapii
poznawczo-behawioralnej zawiera wiele rodzajw oddziaþywaı.
Terapia dziecka z CD ukierunkowana jest na rozwj i ksztaþcenie podstawowych umiejħtnoĻci
psychospoþecznych, zdolnoĻci do samokontroli oraz przyjaznych sposobw prowadzenia
komunikacji. Ma na celu rozwijanie zachowaı adaptacyjnych oraz opanowanie technik kontroli
wþasnych emocji, a takŇe umiejħtnoĻci ich identyfikacji i ĻwiadomoĻci ich Ņrdeþ.
Interwencja rodzinna polega przede wszystkim na udzieleniu rodzicom wsparcia z powodu
zakþceı w funkcjonowaniu systemu, w ktrym dziecko z zaburzeniami zachowania czħsto
stanowi najsþabsze ogniwo. Pomoc rodzicom w rozwiĢzaniu ich osobistych problemw jest
niejednokrotnie jednym z pierwszych zadaı terapeutycznych. Ponadto w ramach terapii
behawioralnej sĢ oni wyposaŇani w wiedzħ i umiejħtnoĻci stosowania skutecznych metod
wychowawczych, efektywnej komunikacji z dzieckiem oraz strategii negocjacyjnych, przydatnych
w rozwiĢzywaniu wielu problemw.
Edukacja nauczycieli pozostajĢcych w kontakcie z dzieckiem z zaburzeniami zachowania oparta
jest na behawioralnym systemie wzmocnieı: regularne nagradzanie zachowaı poŇĢdanych,
dostrzeganie wysiþku i uznanie dla pozytywnych dziaþaı. SkutecznĢ technikĢ jest stosowana z
powodzeniem ekonomia Ňetonowa czy punktowa. Polega ona na opracowaniu wsplnie z
uczniami systemu wartoĻciowania (punktowania czy nagradzania w inny sposb, np. Ňetonami o
rŇnej wartoĻci) oczekiwanych zachowaı. Zgromadzenie wiħkszej iloĻci punktw pozwala na
uzyskanie wiħkszych przywilejw, co sprawia, iŇ dziecko czuje siħ odpowiedzialne za siebie i
motywowane do ich zdobywania.
NaleŇy pamiħtaę, iŇ terapia zaburzeı zachowania jest dþugotrwaþa, a efekty nie pojawiajĢ siħ
natychmiast. Fundamentem i ogromnym krokiem milowym zarazem, jest zbudowanie wiħzi i
zdobycie zaufania mþodego czþowieka, a takŇe otoczenie go miþoĻciĢ. Jak wskazujĢ bowiem
studia przypadkw, najbardziej pierwotnĢ przyczynĢ CD jest przekonanie dziecka, Ňe nie jest
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
studia przypadkw, najbardziej pierwotnĢ przyczynĢ CD jest przekonanie dziecka, Ňe nie jest
przez nikogo kochane.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]